FILM GANGSTERSKI
1. Film gangsterski: ewolucja gatunku
Nowy gatunek pojawia się wówczas, gdy te, które istniały wcześniej nie mogą sprostać rodzącym się potrzebom.
Pierwszym filmem nowego gatunku był „Mały Cezar“ Mervyna LeRoya z 1930r. Niektórzy jednak autorzy wymieniają jako antenata gatunku już „Napad na ekspres“ Edwina S. Porteta z 1908r. Ostrożniejsi proponują rok 1912, kiedy powstał film Davida Warka Griffitha „Muszkieterowie z Pig Alley“ ukazujący życie gangów ulicznych.
Sam termin gangster oznaczający wówczas chuligana pojawia się w tytule filmu roku 1914 „Dziewczyna i gangster“. Szczególnie wartościowe były filmy Josepha von Sternberga „Ludzie podziemi“ 1927 i „Życie zaczyna się jutro“ 1928. Twórca kładł nacisk nie na akcję, lecz na bohaterów i atmosferę. Przywiązywał on szczególną uwagę do strony plastycznej obrazu. Jednak nie uznaje się go za protoplastę filmu gangsterskiego, zapoczątkował on jedynie klimat i nastrój.
I faza rozwoju kina gangsterskiego wiąże się z wytwórnią Warner Brothers. Tutaj powstały najlepsze utwory. Rozwój gatunku wiąże się z ewolucją dźwięku. Dźwiękowe środki wyrazu przesunęły akcent z analizy motalności przestępcy na jego zachowanie. W latach 1930-1932 powstało kilkadziesiąt filmów gangsterskich. „Mały Cezar“, „Wróg Publiczny“ (William Wellman), „Człowiek z Blizną“ (Howard Hawks) uznaje się za archetypiczne wzorce dla całej historii gatunku. Proponują podstawowe modele fabuł postaci związanych z emploi aktorów wybranych do ról gangsterów: Edwarda Robinsona, James Cagneya i Paula Muni. Nieco później dołączył do nich Humphrey Bogart. Filmy te stworzyły podstawy dla dalszego rozwoju gatunku. Ustaliły rodzaj środowisk, w których lokalizowano akcję oraz dominującą ikonografię, skonwencjonalizowały główne opozycje – między swoimi i obcymi, społeczeństwem i tymi, którzy są zeń wykluczeni. Filmy te musiały dostarczać ówczesnej widowni silnych przeżyć i emocji.
„Mały Cezar“
Historia Rico, bezwzględnego przestępcy, który wyrusza do miasta i staje się tam jednym z najważniejszych gangsterów.
Akcja rozgrywa się w czasie teraźniejszym i rozwija lineranie, konflikty traktowane są w sposób dosłowny. Wyraźna linia demarkacyjna rozdziela świat prawa i bezprawia. Kamera jest niemal niewidoczna, treść ujęcia koncentruje na sobie uwagę bez reszty. Przeważają plany średnie, fotografowane z poziomu oka, przy nieskomplikowanym oświetleniu. Niewielka ilość zbliżeń – w I cz. Filmu są to zbliżenia przedmiotów tworzących charakterystyczną ikonografię gangsterskiego kina. W drugiej – zbliżenia twarzy Rica, zniewolonego przez uczucia, których nie rozumie, a które nie pozwalają mu zrealizować jego zamierzenia.
„Wróg Publiczny“ 1931
James Cagney w roli Toma Powersa
Tom i Matt są najlepszymi przyjaciółmi i młodocianymi kryminalistami. Natomiast brat Toma, Mike, jest porządnym chłopcem, który walczył w I Wojnie Światowej i po powrocie do kraju stara się pomóc Tomowi. Ten jednak wraz z Mattem pną się w górę w złotym okresie prohibicji, w potężnym gangu rządzonym przez Nathana Nailsa. Jednak kiedy ten ginie w wypadku, jego gang słabnie, a inne grupy przestępcze chcą zająć jego miejsce.
„Człowiek z blizną“ 1932 rok. Reż Howard Hawks
Paul Muni jako Tony Camonte
Pojawienie się "Człowieka z blizną" utrwaliło pozycję jego reżysera, Howarda Hawksa, w czołówce twórców Hollywood oraz pozycję nowego gatunku - filmu gangsterskiego, niesłychanie popularnego w pierwszej połowie lat trzydziestych. Bohaterem filmu jest młody gangster Tony Camonte (Paul Muni), wywodzący się z włoskiej dzielnicy slumsów. Wraz ze swym przyjacielem Rinaldo (George Raft) należą do gangu Johnny'ego Lovo (Osgood Perkins). Camonte zabiega o to, aby pozbawić przywódcę jego pozycji. Wywołuje to wojnę gangów, ale Tony osiąga swój cel. Panuje nad miastem, rozprawiając się wyjątkowo okrutnie ze swoimi przeciwnikami.
Przedstawia wysoki poziom artystyczny. Hawks położył nacisk na artystyczną jakość obrazu. Film zaopatrzono w prolog podpisany przez Edwarda Mulrooneya – ówczesnego komisarza policji w Nowym Jorku. W prologu zapewniono, iż celem filmu jest utwierdzenie publiczności w przekonaniu, że rygorystyczne przestrzeganie prawa jest absolutnością.
Scenariusze powtarzały się z uporczywą monotonią. Wzorzec Małego Cezara realizowano w dwóch odmianach: pierwsza traktowała model serio ( „Szybko zarobione pieniądze“ 1931, „Mroczny hazard“ 1934, „Prawo czy Bezprawie“ 1936, „Kid Galahad“ 1937 Michel Curtiz), druga dokonywała komediowej trawestacji ukazując wątek Małego Cezaraz jako postać komiczną. Model „Wroga Publicznego“ powraca w trzech grupach filmów: I utrzymana jest w konwencji wzorca („Wakacje Grzesznika“, „Aniołowie o brudnych twarzach“, II tworzą filmy z tzw. „Con Manem“ w roli głównej, z akcentami komiediowymi („Szalona blondynka“ 1931, „Trudny do Uchwycenia“ 1933, „Pożeracze serc“ 1933), a II to lekkie filmy rozrywkowe.
II faza ewolucji:
Laya 1935-1938 przynoszą kolejną falę filmów gangsterskich. Pretekstem mającym uśpić czuność cenzury jest wprowadzenie jako głównego bohatera tzw. G-Mana (Governement Man), tropiącego gangsterów, bohaterskiego agenta FBI. W istocie jednak formuła kina gangsterskiego nie uległa istotnej przemianie. Jedynie zmiana perspektywy. W I fazie rozwoju kino gangsterskie przyjmowało punkt widzenia swego bohatera, gwałcącego prawo. W serii z G-Manem obowiązuje punkt widzenia prawa, natomiast sama postać bohatera, rodzaj akcji, ikonografia pozostały nie zmienione. Zabija się nadal – brutalnie i szybko, bez skrupułów, tyle, że z moralną sankcją prawa, w imię porządku publicznego.
III faza:
W trzeciej fazie rozwoju gatunku, która rozpoczęła się niemal równocześnie z drugą, sytuacja ulega odwróceniu – złe jest społeczeństwo, nie jednostka. Warunki społeczne rodzą zbrodnie. Struktura i ikonografia tych filmów koncentrują się nie na świecie podziemnym, lecz odsłaniają i penetrują społeczeństwo. Opozycja prawo – bezprawie nie jest dłużej traktowana literalnie, wyrasta ponad rzeczywistość i ujawnia się przede wszystkim w planie egzystencjalnym. Również sposób przedstawiania gangsterów ulega pewnej ewolucji. Zamiast zdeklarowanych zbrodniarzy, zabijających z zimną krwią, lub zabłąkanych chłopców, którzy przypadkiem zeszli na złą drogę, pojawiją się gangsterzy- neurastenicy utrzymani w typie sfustrowanych inteligentów. Nowa fala rozpoczyna się wraz z filmem Williama Wylera „Ślepy zaułek“ 1937r, a wcześniej (w formie zapowiedzi0 powstaje „Skamieniały las“ 1936 roku.
mocnyonion