Predyspozycje motoryczne – podstawowe kategorie budowy i funkcji organizmu człowieka, które wprost warunkują efekty motoryczne.
Predyspozycje dzielimy na:
à Morfologiczno-strukturalne – są związane z budową ciała, w większej mierze uwarunkowane genetycznie, bo nie jesteśmy w stanie wpłynąć np. na nasz wzrost czy wielkość dłoni.
o Wysokość ciała
o Masa ciała (masa mięśniowa – czynna, masa tłuszczowa – bierna)
o Proporcje ciała (dźwigni kostnych)
o Proporcje włókien mięśniowych itp.
à Energetyczne
o MMA niekwasomlekowa (ATP) (MMA – max. moc anerobowa)
o MMA kwasomlekowa (glikogen)
o Cykl Krebsa (procesy tlenowe)
o Liczba erytrocytów, hemoglobiny – zdolność przenoszenia tlenu
o Enzymy
o Liczba mitochondriów w komórkach
o VO2 max. – maksymalny pobór tlenu w ciągu 1 min.
à Koordynacyjne
o Koordynacja nerwowo-mięśniowa
o Równowaga
o Szybkość reakcji
o Różnicowanie ruchów
o Uzdolnienia ruchowe- szybkość uczenia się- dokładność uczenia się- trwałość uczenia się
à Psychiczne
o Motywacja
o Waleczność
o Postrzeganie
o Odporność na stres itp.
Zdolność motoryczna
Definicja nr 1Teoretyczny konstrukt charakteryzujący kompleks względnie utrwalonych i uogólnionych indywidualnych własności psychofizycznych rozwijających się na podłożu wrodzonych zadatków genetycznych, które warunkują jakość przebiegu i efekt końcowy wielu zróżnicowanych działań ruchowych.Np. siła – nie da się jej anatomicznie wyodrębnić, jest to kompleks, zbiór elementów związanych z psychiką, motoryką, biochemią, biomechaniką itp. Mają charakter ogólny, np. siła pomaga podczas noszenia zakupów. Ponadto, pomimo tego, że definicja mówi o „wrodzonych zadatkach genetycznych” jest to pojęcie dynamiczne, na które możemy wpływać (możemy kształtować siłę, wytrzymałość itp.).
Definicja nr 2
Kompleks predyspozycji zintegrowanych wspólnym, dominującym podłożem biologicznym i ruchowym, ukształtowanym przez czynniki genetyczne i środowiskowe oraz pozostające we wspólnych interakcjach.
Są uwarunkowane predyspozycjami – np. dla siły ważne są predyspozycje strukturalne i energetyczne. (innymi słowy zdolności motoryczne to zbiór predyspozycji)Zdolności motoryczne dzielimy ze względu na dominante podłoża na kondycyjne, kompleksowe i koordynacyjne.
o Kondycyjne są uwarunkowane procesami energetyczno-metabolicznymi. - wytrzymałość- siła
o Koordynacyjne są zdeterminowane procesami sterująco-regulacyjnymi i kognitywnymi. Są to: - sprzężenie- różnicowanie- równowaga- orientacja- rytmizacja- szybkość reakcji- dostosowanie częstotliwości
o Kompleksowe (hybrydowe) – brak wyraźnej dominanty podłoża (z każdej kategorii predyspozycji jest coś potrzebne, bo rozwijać te zdolności).- szybkość- zwinność
Zdolność motoryczna a cecha motoryczna – czy to jest to samo?
Odp. NIE! Zdolności można nabyć, jest to pojęcie dynamiczne, można na nie wpływać, natomiast cechy po prostu się ma, to pojęcie statyczne, na które nie możemy wpłynąć (genetyka) !
Umiejętności ruchowe
Umiejętności ruchowe – specyficzna zdolność umożliwiająca wykonanie określonej czynności ruchowej. To zbiór zdolności motorycznych. Np. chodzenie – potrzebna koordynacja. Umiejętności ruchowe dzielimy na:
o Elementarne (naturalne) – np. przewracanie, przetaczanie, pełzanie, zwisanie, chwytanie, rzucanie, bieganie, czworakowanie, skakanie.
o Specjalne – sportowe, zawodowe (np. informatyk szybko pisze na klawiaturze), artystyczne (gra na pianinie), związane z hobby.
Są jeszcze umiejętności ruchowe nie zaliczone do żadnych z tych dwóch kategorii. Są to umiejętności komunikatywne, czyli gestykulacja, mimika, pantomimika. Zdolności motoryczne i umiejętności ruchowe tworzą stronę potencjalną motoryczności człowieka.
Strony motoryczności człowieka
Strona potencjalna – gotowość organizmu do wykonania danego zadania ruchowego. Składają się na nią zdolności motoryczne i umiejętności ruchowe. Określa utajone możliwości, nie widzimy ich. Np. po samym wyglądzie nie poznamy, czy ktoś gra na gitarze bądź jest lekkoatletą.
Strona efektywna – przejawy zewnętrzne, które widzimy. Przebieg czynności i efekt. Np. Ktoś stoi na słupku startowym na basenie. Po wyglądzie nie możemy być 100% pewni, że to pływak. Strona efektywna zaczyna się wtedy, gdy ten człowiek rozpocznie fazę odbicia, skoczy i będzie płynął.
Granica percepowalności – oddziela stronę potencjalną od efektywnej.
Właściwości procesuralne – uwarunkowania motoryczności.
wfkce