Grof Stanislav - Poza mózg_ Narodziny_ śmierć i transcendencja w psychoterapii.pdf - Stanislav Grof - ezoteryka_ciekawostki

Powrót do spisu KIPPIN

PRZEDRUK

STANISLAV GROF

POZA MÓZG. Narodziny, śmierć i Transcendencja w psychoterapii

(Beyond the brain / wyd. orygin. 1985)

Poza mózg. Narodziny, śmierć i transcendencja w

psychoterapii Stanislava Grofa przedstawia nowy

model umysłu ludzkiego, rzucając wyzwanie

teoriom, które traktują mózg jako

neurofizjologiczną całość. Książka stanowi

podsumowanie 30 lat badań autora nad

odmiennymi stanami świadomości, w wywoływaniu

których posługiwał się on m.in. psychodelikami, w

tym LSD. Badania te wydobyły na jaw istnienie

czterech poziomów świadomości, z których dwa –

perinatalny i transpersonalny – odgrywają

szczególną rolę. Ten pierwszy jest związany z

doświadczeniami narodzin i śmierci, drugi zaś

odnosi się do świadomości poza ograniczeniami

czasu i przestrzeni. Według Grofa rozumienie tych

dwóch wymiarów świadomości wpływa w

fundamentalny sposób na to, jak postrzegamy

kategorie zdrowia i choroby psychicznej. Całość

jego poglądów wyznacza nowy paradygmat

świadomości. Poza mózg jest pierwszą książką

tego autora wydaną w Polsce.

Stanislav Grof, osiadły w USA psychiatra z byłej

Czechosłowacji, swoją pracę badawczą nad

terapeutycznym zastosowaniem psychodelików

rozpoczął w Pradze. Od roku kontynuuje badania

w USA na Uniwersytecie Johna Hopkinsa i w

Merylandzkim Ośrodku Badań Psychiatrycznych,

gdzie pracuje nad wykorzystaniem psychodelików

w terapii nerwic i uzależnień oraz u osób

umierających na raka. Obecnie działa w Instytucie

Esalen (Kalifornia), gdzie opracowuje założenia

terapii holotropowej. Jest autorem takich głośnych

książek jak Realms of the Human Unconscious,

LSD Psychoteraphy czy Beyond Death.

SPIS TREŚCI:

TopoGrofia pewnej rewolucji światopoglądowej, przedmowa do polskiego wydania –

Bartłomiej Dobroczyński

Przypisy do przedmowy do polskiego wydania

Podziękowania

Wprowadzenie

Rozdział pierwszy. Natura rzeczywistości: narodziny nowego paradygmatu

Filozofia nauki a rola paradygmatu

Czar mechanistycznej wiedzy Newtona i Kartezjusza

Teoretyczne wyzwania wywodzące się z nowoczesnych badań nad

świadomością

Nowe pojmowanie rzeczywistości, egzystencji i natury człowieka

Podejście holonomiczne: nowe zasady i nowe perspektywy

Przypisy do rozdziału pierwszego

Rozdział drugi. Wymiary ludzkiej psychiki: kartografia wewnętrznej przestrzeni

Bariera zmysłowa a nieświadomość jednostki

Spotkanie z narodzinami i śmiercią: dynamika matryc perinatalnych

Poza mózg: sfery doświadczeń ponadosobowych

Spektrum świadomości

Przypisy do rozdziału drugiego

Rozdział trzeci. Świat psychoterapii: w stronę zintegrowanego ujęcia

Zygmunt Freud i klasyczna psychoanaliza

Słynni odszczepieńcy: Alfred Adler, Wilhelm Reich i Otto Rank

Psychoterapia egzystencjalna i humanistyczna

Psychoterapie o ukierunkowaniu transpersonalnym

Przypisy do rozdziału trzeciego

Rozdział czwarty. Architektonika zaburzeń emocjonalnych

Różnorodność doświadczenia płciowości: zaburzenia, zboczenia i

pozaosobowe postacie erosa

Korzenie przemocy: biograficzne, okołoporodowe i pozaosobowe źródła

agresji

Dynamika depresji, nerwic i zaburzeń psychosomatycznych

Doświadczenie psychozy: choroba czy kryzys transpersonalny?

Przypisy do rozdziału czwartego

Rozdział piąty. Dylematy i kontrowersje klasycznej psychiatrii

Model medyczny w psychiatrii za i przeciw

Niezgodności dotyczące teorii i środków terapeutycznych

Kryteria zdrowia psychicznego i skuteczności leczenia

Psychiatria a religia: rola duchowości w życiu człowieka

Przypisy do rozdziału piątego

Rozdział szósty. Nowe ujęcie procesu zmian w psychoterapii

Istota objawów psychogennych

Skuteczne mechani zmy psychoterapii i przeobrażenia osobowości

Spontaniczność i autonomiczność zdrowienia

Psychoterapia a rozwój duchowy

Przypisy do rozdziału szóstego

Rozdział siódmy. Nowe perspektywy w psychoterapii i autoeksploracji

Zasady pomocy psychoterapeutycznej

Techniki psychoterapii i autoeksploracji

Cele i skutki psychoterapii

Przypisy do rozdziału siódmego

Rozdział ósmy. Zakończenie: aktualny światowy kryzys a przyszłość rozwoju

świadomości

Przypisy do rozdziału ósmego

Bibliografia

Indeks

Spis treści / Dalej

Bartłomiej Dobroczyński

TopoGrofia pewnej rewolucji światopoglądowej

Polski czytelnik otrzymuje po raz pierwszy do ręki książkę Stanislava Grofa, psychiatry urodzone go

w 1931 roku w Pradze, który na świecie cieszy się już od dawna sporą, choć niejednoznaczną, a

nawet kontrowersyjną sławą. Publikacja ta ma w jego dorobku naukowym szczególne znaczenie,

można by ją porównać do przełożonego na język polski Punktu zwrotnego, austriackiego fizyka

Fritjofa Capry – na którego zresztą Grof często się powołuje. 1 Książki te posiadają podobny charakter

– apologetyczny, interdyscyplinarny oraz syntetyczny zarazem – co powoduje, że jawią się one jako

niezwykle ambitne próby sformułowania całościowej wizji nowego naukowego paradygmatu – takiej

tezy bronią obaj uczeni – który właśnie powoli wyłania się z plątaniny pomniejszych teorii oraz

wyników badań szczegółowych, i który ma nieuchronnie zapanować w niedalekiej przyszłości.

W każdej z przywołanych książek mamy do czynienia z realizacją niemal takiego samego

scenariusza. Ich autorzy, zażywający już sławy za swe uprzednie publikacje – Capra za Tao fizyki,

zaś Grof za Obszary ludzkiej nieświadomości – postanowili spojrzeć na przedstawione w nich wyniki

poprzez pryzmat innych nauk (a nawet dyscyplin duchowych) i sprawdzić czy to, co sami osiągnęli,

jest normalnym etapem sprawnie działającej nauki, czy też – na co od początku chyba liczyli – wyniki

te, wespół z danymi z odmiennych obszarów wiedzy, układają się w jakąś większą całość, nowy wzór

– dobitnie sugerujący pojawienie się na arenie dziejów nowego światopoglądu, który winien zastąpić

stare i już nieadekwatne wzorce myślowe 2 . Jak łatwo się domyślić, Grof i Capra różnią się co do

używanych argumentów i sposobów rozumowania, natomiast ich ostateczne konkluzje są nieomal

identyczne: głoszą oni zgodnie, że wyczerpał się właśnie dotychczasowy kartezjańsko-newtonowski

model interpretacji rzeczywistości i na jego miejsce wkracza powoli, z wielkimi oporami, ale jednak

nieubłaganie, nowa i bardziej adekwatna, holistyczna, organiczna i duchowa wizja kosmosu, która

otwiera przed nauką oraz całą ludzkością fascynujące perspektywy.

Dzięki przekładom swoich najważniejszych książek na język polski, Capra jest autorem

stosunkowo u nas popularnym, a zainteresowany jego poglądami czytelnik może łatwo zaczerpnąć

informacji bezpośrednio u samego źródła. W tym miejscu wypada więcej uwagi poświecić samemu

Grofowi, a zwłaszcza złożonemu kontekstowi kulturowemu, w którym kształtowały się jego naukowe i

pozanaukowe przekonania, gdyż poza wąskimi kręgami specjalistów, jest on w Polsce postacią

niemal zupełnie nie znaną. Grof jest równocześnie osobą w świecie nauki na tyle wyjątkową i

niejednoznaczną, że zanurzenie się w jego twórczość "bez żadnego wstępnego komentarza" może u

nieprzygotowanego czytelnika wywołać zaskoczenie, a nawet wzbudzić znaczny opór.

To, co stanowi o niejednoznaczności Grofa jako uczonego, polega nie tylko na tym, że jest on

autorem bardzo fascynującej, choć przy tym niezwykle kontrowersyjnej koncepcji ludzkiej psychiki, ale

– i przede wszystkim na tym – w jaki sposób się jej dopracował. Jest to bowiem koncepcja, która w

swym pierwotnym kształcie powstała niemal w całości na bazie empirycznych badań nad

halucynogennym narkotykiem o nazwie LSD; o samym zaś Grofie zaczęło być w świecie głośno w

momencie, gdy jako lekarz po raz pierwszy zaczął używać tego środka w terapii terminalnej, a więc

mającej przygotować nieuleczalnie chorych na śmierć. Z kolei jako eksperymentator, Grof zasłynął

dzięki posiadaniu jednej z największych na świecie dokumentacji z zakresu badań empirycznych nad

tą zagadkową substancją. Jak twierdzi, samodzielnie przeprowadził około 3000 doświadczeń z

użyciem LSD (przede wszystkim na swoich pacjentach, najpierw w Czechosłowacji, a potem w USA,

ale także na sobie), a oprócz tego ma dostęp do następnych 2000 raportów z podobnych badań.

Jednak, co trzeba wyraźnie podkreślić, Grof nie był wcale ani pionierem badań nad środkami

halucynogennymi, ani też pierwszym w świecie zwolennikiem używania LSD w psychoterapii, ani

nawet pierwszym, który głosił, iż LSD pozwoli zrozumieć ludzką psychikę oraz wzniosłe duchowe

przeznaczenie człowieka. Tym, co korzystnie wyróżnia Grofa spośród jego poprzedników, jest

wieloaspektowość i szczegółowość proponowanej przez niego koncepcji oraz rozległość horyzontów

intelektualnych. Aby zatem zrozumieć kontrowersyjne idee czeskiego psychiatry, trzeba najpierw

cofnąć się nieco w czasie po to, aby zapoznać się z okolicznościami powstania LSD, oddźwiękiem,

jaki fakt ten wywołał w świecie nauki, następnie historią mistyki instant oraz fenomenem psychologii

transpersonalnej – czeski badacz jest bowiem jednym ze współtwórców tego kierunku oraz – wespół z

Kenem Wilberem – jego najbardziej znaczącym przedstawicielem.

Ecclesia psychedeli ca: kościół psychodeliczny?

LSD jest to popularny skrót niemieckiej nazwy, która w całości brzmi Lyserg Saure Diathylamid,

czyli dwuetyloamid kwasu lizerginowego (czasami w literaturze można spotkać się też z określeniem

kwas lizerginowy lub lizergowy) . Substancja ta została po raz pierwszy wytworzona w Szwajcarii, w

1938 roku przez Alberta Hoffmana, chemika związanego z farmaceutyczną firmą Sandoz 3 . W 1943

roku Albert Hoffman przypadkowo wprowadził do swego organizmu sporą dawkę kwasu lizerginowego

i przeżył głębokie doświadczenie egzystencjalne o wszelkich znamionach epizodu psychotycznego.

Opisał je w szczegółowym raporcie, a firma Sandoz, po zapoznaniu się z jego treścią, postanowiła

wypuścić LSD na rynek w charakterze kontrowersyjnego leku. Z analizy przeżyć występujących po

zażyciu owego specyfiku, wyprowadzono wniosek, iż LSD będzie się znakomicie nadawać do dwóch

celów medycznych. Po pierwsze wiec, zalecano użycie LSD w tzw. terapii psycholitycznej, w której

środek ten miał pomagać pacjentom psychiatrycznym w przypominaniu sobie zapomnianych zdarzeń

z wczesnego dzieciństwa. Po drugie, w środowiskach psychiatrycznych uważano wtedy powszechnie,

że istota oddziaływania LSD (oraz innych środków halucynogennych) na układ nerwowy sprowadza

się do wywołania u zażywającego narkotyk człowieka – wprawdzie odwracalnych, ale jednak

autentycznych – objawów choroby psychicznej. Sądzono wiec, że można by podawać LSD

personelowi szpitali psychiatrycznych po to, aby zapoznał się on z wewnętrznym światem pacjentów

psychotycznych. Miało to znacznie poprawić zrozumienie psychiki tych ostatnich oraz efektywność

całego procesu leczenia.

Jednak już w latach pięćdziesiątych zaczęły pojawiać się doniesienia i relacje odrzucające

"halucynogenny" model działania LSD oraz proponujące inne teoretyczne ustalenia. Doniesienia te

pochodziły z kręgów poetów i pisarzy oraz tzw. niezależnych badaczy (independent searchers) o

klinicznej i fenomenologicznej orientacji, którzy zaczęli twierdzić, iż narkotyki halucynogenne są tak

naprawdę raczej swoistym instrumentem umożliwiającym lepsze poznanie i zrozumienie procesów

psychicznych, niż substancją powodującą jedynie zaburzenia w poczuciu tożsamości, halucynacje i

utratę kontaktu ze światem zewnętrznym. Ściślej biorąc, to wtedy pojawiły się pierwsze sugestie, iż

LSD może się przyczynić do zrozumienia zupełnie innych fenomenów kulturowych, niż mroczne

światy kreowane przez demony paranoi, depresji czy schizofrenii. Coraz większa liczba eksploratorów

nowych regionów doświadczenia twierdziła, że LSD stanie się w niedalekiej przyszłości

niezastąpionym środkiem do poznawania tajników życia psychicznego człowieka zdrowego,

wehikułem prowadzącym do zrozumienia meandrów współczesnej estetyki (szczególnie jeśli chodzi o

"nowe malarstwo" czy "nową muzykę") oraz – i to stało się największym kamieniem obrazy" – pozwoli

na przeniknięcie tajników religii oraz doświadczenia mistycznego. 4

W wielu kulturach – od zarania dziejów do czasów współczesnych – możemy bez trudu natrafić na

ślady rytualnego spożywania psychodelików w celu wywoływania wizji, doznania oświecenia,

skontaktowania się z bóstwem. Wiadomo także, iż współcześnie istnieją jeszcze religie, a nawet i

oficjalnie działające związki wyznaniowe, w ramach których substancje te używane są jako sakrament;

tak dzieje się choćby z pejotlem w legalnym w Stanach Zjednoczonych Amerykańskim Kościele

Tubylczym (Natwe American Church). 5 Mimo to jednak każdy, kto twierdzi, że możliwa jest

"chemiczna iluminacja", a więc dostąpienie duchowego wglądu za przyczyną psychoaktywnej

substancji, musi liczyć się z tym, że w naszym kręgu kulturowym napotka na zdecydowany opór.

Będzie on miał dwa podstawowe źródła: jedno religijne, a drugie naukowe. Pierwsze wiąże się z

tradycyjnym stanowiskiem teologii Zachodu, która twierdzi, iż wszelkie doświadczenie religijne jest

zawsze inicjowane przez Boga, człowiek zaś może co najwyżej przysposobić się do spotkania z Nim i

oczekiwać na nie w skupieniu i modlitwie, choć to i tak wymaga zazwyczaj heroizmu przekraczającego

możliwości "zwykłych śmiertelników". Jednak sama decyzja o spotkaniu należy tu całkowicie do Boga,

Osobowego Absolutu, Ostatecznej Rzeczywistości. Tak więc nawet jeśli człowiek spełni już wszystkie

hipotetyczne wymagania mające przygotować go do tego doświadczenia, to i tak nie musi ono wcale

"automatycznie" się pojawić.

Ortodoksyjny chrześcijański teolog sformułuje zatem swój zarzut wobec religijnego potencjału

chemicznej substancji, wychodząc nawet nie od wątpliwości co do możliwości "produkowania" przez

LSD doświadczeń mistycznych, ile od przekonania, że sama natura tej Rzeczywistości, która ujawnia

się w mistycznym doświadczeniu, wyklucza wszelką Nią manipulacje. Nawet jeśli już uznałby wartość

LSD jako środka ewentualnie mogącego kształtować wyobraźnie religijną, to i tak potraktowałby

niezwykłe efekty pojawiające się po spożyciu kwasu lizerginowego podobnie do tego, jak zapewne

oceniłby religijny potencjał ukryty w zachwycie dla piękna natury, a wiec jako coś wstępnego,

prowadzącego wprawdzie adepta we właściwym kierunku, ale nie posiadającego zdolności do

wywoływania metanol, prawdziwej duchowej przemiany, trwałego nawrócenia. Upierałby się zatem

przy uznaniu LSD za środek ze swej istoty drugorzędny lub wręcz – ze względu na niepoznane do

końca mechanizmy jego oddziaływania – zbędny w edukacji wyobraźni religijnej.

Jeżeli chodzi o środowiska naukowe, to opór wobec przypisywania LSD duchowego potencjału

miał tam dwie zasadnicze przyczyny. Pierwsza z nich wiązała się z ogólną nieufnością przenikającą

całą XIX-wieczną psychiatrię niemiecko- i francuskojęzyczną (z kulminacjami w osobach Pierre'a

Janeta i Zygmunta Freuda), która generalnie w bardzo pozytywistyczny i demistyfikujący sposób

odnosiła się do religii i tzw. przeżyć religijnych. Nie wchodząc zbytnio w szczegóły, wypada tu tylko

nadmienić, że w tym czasie ukształtowała się w jej obrębie zasadniczo trwała tendencja, aby fakty,

które w kulturze chrześcijańskiego Zachodu ujmowano dotychczas jako fenomeny niewątpliwie

religijne, interpretować w kategoriach psychopatologicznych. To wtedy pojawiły się idee – które

zresztą zyskały znaczny poklask wśród ówczesnych scjentystów, pozytywistów i materialistów – aby,

na przykład epizod, który przydarzył się Szawłowi na drodze do Damaszku, uznawać za objaw jego

rzekomej epilepsji, zaś wzloty duszy świętej Teresy z Avili określać za pomocą diagnozy: "schizofrenia

ze skłonnościami do koprofilii"...

Jeszcze inaczej mówiąc, zgodnie z tą orientacją, LSD nie może mieć duchowego potencjału ze

względu na to, że nie ma niczego takiego, jak duchowość – w tradycyjnym, religijno-konfesyjnym

rozumieniu. Bowiem dla naturalistycznie zorientowanego psychiatry, w "lekkich" i stosunkowo

niewinnych (czytaj: nieszkodliwych) przypadkach tego rodzaju mamy po prostu do czynienia z

egzaltacją, sentymentalizmem i fałszywą świadomością, zaś dla głębokich, historycznie zaistniałych

przejawów religijności, takich jak: styg-maty, wizje, noce duszy, męki sumienia, z całym przekonaniem

rezerwuje on ścisłe kategorie psychopatologiczne w rodzaju "histerii z konwersjami", "halucynacji i

omamów", "stanów depresyjnych" czy "urojeń ksobnych". Pogląd ten został zresztą wyłożony przez

samego Freuda, według którego religia jest niczym innym, jak tylko powszechną nerwicą

prześladowczą ludzkości.

Druga wątpliwość, równie poważna, wiązała się z sygnalizowanym już negatywnym rozumieniem

efektów działania LSD na psychikę. Rozpowszechnione i obowiązujące w całej XX-wiecznej

psychiatrii było przekonanie, iż generalnie wynik ów musi być rozpatrywany zasadniczo jako

intoksykacja, zatrucie centralnego układu nerwowego, zaś LSD, a przed nim inne podobnie działające

środki naturalne, w klasycznych pracach naukowych określane były przeważnie jako "halucynogeny",

"kognodysleptyki" czy "psychotomimetyki", a więc substancje powodujące halucynacje, zaburzające

poznanie albo wywołujące zaburzenia o charakterze psychotycznym.

Jeśli połączymy obydwa te poglądy w jedną całość, to łatwo zrozumiemy, że dla tradycyjnie

wykształconego psychiatry teza, iż LSD mogłoby wywoływać przeżycia stricte religijne, brzmi jak

czysty nonsens. Jednak w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wielką popularność zdobyła sobie

tzw. mistyka instant, która przyczyniła się do rozprzestrzenienia się przemiany obyczajów i

świadomości. Skąd wziął się ów zadziwiający fenomen?

Mistyka instant

Słowo "instant" odwołuje się przede wszystkim do naszego poczucia czasu i oznacza, że coś się

dzieje natychmiast, bezzwłocznie, niemal w tej chwili. Najbardziej zaś rozpowszechnione rozumienia

kategorii "mistyki" i "mistycyzmu" – pomijam takie, w których te epitety mają wyraźnie pejoratywny

charakter – odnoszą się do religii. Ściślej, do takiej sytuacji religijnej, w której dochodzi do bardzo

intymnego kontaktu człowieka z Bogiem, sacrum, Świętością – niezwykłego spotkania, które rozgrywa

się we wnętrzu ludzkiej duszy, w jej cichej, ciemnej i nader tajemniczej "głębi" (abstrussior profunditas)

"Mistyka instant" byłaby zatem – mówiąc w wielkim uproszczeniu – określeniem takiego sposobu

zaaranżowania owego spotkania, w którym na pierwszy plan wysuwałby się czynnik czasu: gdzie

chodziłoby niemal o "wymuszenie" bezzwłocznego pojawienia się Bóstwa w duszy, czy też

najszybsze, prawie natychmiastowe do niego dotarcie. Ale przecież mistyk powinien być chyba

uwolniony od takich temporalnych uwarunkowań, bowiem "z duszy, w której ma się narodzić Bóg,

czas musi ustąpić, a ona ma w yjść poza czas" – jak pisał wiele lat temu Mi strz Eckhart, człowiek, który

uprawiał mistykę (nie instant!) w sposób wręcz modelowy. 6 To oczywiście prawda. Musimy więc

odnotować pierwszy ważny moment wspólny dla kategorii "instant" oraz pojęcia "mistyka", moment,

który jednak rodzi swoisty paradoks i konfuzję. Bowiem zarówno pierwsze, jak i drugie pojęcie wiąże

się jakoś z brakiem "czasu", z tym, że "instant" oznacza zazwyczaj jego brak w punkcie wyjścia, zaś

dla mistyka czas powinien zniknąć w punkcie dojścia. Pytanie tylko, czy przy pomocy zabiegów o

charakterze "instant" można uzyskać efekt, wobec którego uzasadnione będzie użycie słowa

"mistyczny"? Pamiętamy przecież, że Bóg – jak głoszą teolodzy – nie podlega żadnej, tym bardziej

więc "technicznej", manipulacji.

Grof Stanislav - Poza mózg_ Narodziny_ śmierć i transcendencja w psychoterapii.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: