Do użytku wewnętrznego
Kurs IV SPIS TREŚCI
Rozdział wstępny 4
Zespoły instrumentalne
Zdjęcia 7
Opis. 12
CHORDOFONY
Instrumenty strunowe smyczkowe
Zdjęcia 14
Opis 16
Instrumenty strunowe szarpane bezchwytnikowe
Zdjęcia 18
Opis 20
Instrumenty strunowe szarpane chwytnikowe
Zdjęcia 22
Opis 24
Instrumenty strunowe szarpane klawiszowe
Zdjęcia 26
Opis 27
Instrumenty strunowe klawiszowe uderzane
Zdjęcia 28
Opis 29
AEROFONY
Instrumenty dęte drewniane – flety
Zdjęcia 32
Opis 34
Instrumenty dęte drewniane – jednostroikowe
Zdjęcia 36
Opis 37
Instrumenty dęte drewniane – podwójnostroikowe
Zdjęcia 38
Opis 39
Instrumenty dęte blaszane
Zdjęcia 41
Opis 42
Instrumenty dęte klawiszowe – akordeony, fisharmonia
Zdjęcia 45
Opis 46
MEMBRANOFONY
Instrumenty perkusyjne
Zdjęcia 48
Opis 49
IDIOFONY
Instrumenty perkusyjne płytowe, prętowe, rurowe
Zdjęcia 50
Opis 51
Instrumenty perkusyjne sztabkowe
Zdjęcia 53
Opis 54
Instrumenty perkusyjne krótkobrzmiące
Zdjęcia 56
Opis 57
ORGANY
Zdjęcia 58
Opis 62
Zdjęcia prospektów 68
Spis nagrań przykładów dźwiękowych
wraz z krótkim opisem innych instrumentów 70
Spis śpiewów diakońskich do zaliczenia 75
Literatura 76
Rozdział wstępny
Znaleziska instrumentów z epoki kamienia, są najstarszymi przekazami o muzyce, należą do tzw. pradziedzictwa. Jak się wydaje, niektóre instrumenty istniały we wszystkich epokach, także prehistorycznych, „wynalezienie” owych instrumentów było bardzo latwe. Należą do nich:
- instrumenty zderzane: rytmiczne tupanie nogami, klaskanie w dłonie lub uda, także zderzanie kijków, różdżek itp.;
- grzechotki: z kamieni, drewienek, płytek metalowych, także w formie łańcuchów;
- tarła i czuryugi: z różnych materiałów i w różnych formach;
- bębny: puste pnie drewna;
- piszczałki: z rurek trzcinowych, zarazem pierwotna trąbka;
- rogi: z rogów zwierzęcych, np. wołu, jako instrument sygnałowy i muzyczny;
- łuk muzyczny: taki sam jak łuk myśliwski; dał początek wszystkim instrumentom strunowym.
Epoka kamienia łupanego: najstarsze są piszczałki i gwizdki z kości nogi renifera, z końca epoki kamienia. Wydają tylko jeden dźwięk, były chyba raczej instrumentem sygnałowym niż muzycznym. Z okresu ostatniego zlodowacenia, a może nawet z okresu wcześniejszego, pochodzą pierwsze piszczałki krawędziowe z otworami szczelinowymi, wykonane z kości renifera. Z czasów człowieka kultury oryniackiej pochodzą piszczałki kościane z trzema, póżniej z pięcioma otworami palcowymi, będące typowymi instrumentami melodycznymi (pentatonika). Rysunki z grot, przedstawiające łuk myśliwski, pozwalają przypuszczać, że był on używany także jako łuk muzyczny (kultura magdaleńska).
Epoka kamienia gładzonego: pierwsze gliniane bębny lub ręczne kotły spotyka się w Europie dopiero w III tysiącleciu p.n.e. (Bernburg). Ich korpus jest zdobiony (przeznaczenie kultowe) i ma uszka do mocowania membrany. Z tego samego okresu pochodzą gliniane grzechotki, często w formie zwierzątek lub ludzi.
Epoka brązu: w Europie spotyka się metalowe ozdoby rogów zwierzęcych (same rogi nie zachowały się), a także rogi wykonane w całości z metalu, na podobieństwo rogu zwierzęcego. Szczególną formę takiego rogu reprezentują pn. lury, występujące w Danii i pd. Szwecji. Są szeroko wygięte, mają stały ustnik typu puzonowego, metalowy i wąski kanał o długości ok. 1,50-2,40 m oraz płaski zdobiony dźwięcznik. Jak wykazują doświadczenia, ich brzmienie było pełne i miękkie. Lury znajdowane są niemal zawsze w parach o tym samym stroju. Parzystość, odpowiadająca zwierzęcemu pierwowzorowi, służyła wzmocnieniu brzmienia i być może również grze akordowej (znaleziono razem trzy pary lur, z których dwie były w stroju C, a jedna w Es). Innymi instrumentami z epoki brązu są trąbki, płytki, klaskanki, gliniane grzechotki.
Ogólnie mówiąc, instrumentami muzycznymi są wszelkie narzędzia wytwarzające dźwięk, które służą urzeczywistnieniu muzycznych idei i form. Instrumenty muzyczne zależą przy tym od ciała ludzkiego i jego dwóch podstawowych możliwości: poruszania członkami i oddychania. Odpowiednio więc pole wykorzystanych muzycznie brzmień rozpościera się od krótkiego uderzenia do długiego dźwięku, tzn. od instrumentów czysto rytmicznych po melodyczne. Te ostatnie brzmieniem i wyrazem często naśladują głos ludzki, który w kulturach prymitywnych, ale także przez długi czas w kulturach wysoko rozwiniętych, był przedkładany nad wszelkie instrumenty. Samodzielna muzyka instrumentalna w krajach zachodnich rozkwitła dopiero w czasach baroku. W procesie powstawania i w zastosowaniach instrumentów decydującą rolę odgrywały uwarunkowania magiczne i kultowe. Nieuchwytny i niewidzialny dźwięk miał w swej ulotności coś niematerialnego, co potrafiło zaczarować naturę, przywołać duchy i bóstwa. Dopiero w kulturach wysoko rozwiniętych, i to w późnym okresie, instrumeutarium zaczęło służyć celom estetycznym.
Instrumenty muzyczne występowały najprawdpodobniej zawsze i wszędzie. C. Sachs, ze względu na formę instrumentów, wyróżnia trzy kręgi kulturowe, które przyczyniły się do ich powstania: Egipt wraz z Mezopotamią, starożytne Chiny i centralną Azję. Trudno ustalić drogi rozprzestrzeniania się instrumentarium, zwłaszcza poza obszarem europejskim. Niemal wszystkie instrumenty muzyczne w kulturze zachodniej wywodzą się z wysoko rozwiniętych kultur antycznych. Napływały we wczesnym średniowieczu z Bliskiego Wschodu przez Bizancjum (Bałkany, Italię) i z kręgów islamskich przez Sycylię i Hiszpanię. Możliwości przenikania były tak liczne i różnorodne, że dzisiaj trudno szczegółowo je odtworzyć: handel, wojny, krucjaty itp. Specyficzną cechą Zachodu jest nie tyle wynalezienie, ile daleko idące twórcze rozwinięcie iustrumentó smyczkowych (od VIII/IX w.). Instrumenty muzyczne w całym okresie średniowiecza ulegały stosunkowo niewielkim zmianom, dopiero w czasach renesansu zaczęto konstruować nisko brzmiące (basowe) instrumenty i wykształcać całe rodziny instrumentalne. Dalsze udoskonalenia przynosi barok. Godne uwagi jest to, że w zasadzie zachowano całe dawne instrumentarium – nie „wynaleziono” żadnych nowych instrumentów. Jednakże droga od arabskiego instrumentu rebab czy średniowiecznej liry smyczkowej do skrzypiec Stradivariego jest bardzo długa.
W średniowieczu na instrumenty strunowe powoływano się w rozważaniach teoretycznych (proporcje interwałowe na monochordzie), dlatego instrumenty te zajmowały najwyższą pozycję. Najniższa przypadała instrumentom perkusyjnym.
W renesansie najważniejszą rolę odgrywały instrumenty dęte, w baroku dominowały wielogłosowe instrumenty akordowe, takie jak lutnia czy klawesyn. Pewne instrumenty bywały zastrzeżone dla określonych kręgów, np. kotły i trąbka dla rycerstwa, szlachty, zastępów jazdy (aż do XIX w. dla kawalerii), flet i bęben dla ludu (a także dla wojsk pieszych). Stulecia XVIII i XIX przyniosły zdecydowany postęp techniczny w dziedzinie mechaniki gry na instrumentach (systemy klapowe, wentyle). Dominującą rolę odgrywały instrumenty melodyczne. Wiek XX zaznacza się wzbogaceniem instrumentarium perkusyjnego oraz nowością w postaci instrumentów elektrycznych i elektronicznych.
W poniższym skrypcie czytelnik zapoznaje się przede wszystkim z instrumentarium używanym w orkiestrach. Rozdział o orkiestrze stanowi też punkt wyjścia w rozważaniach o instrumentach. Jest to spowodowane tym, by w porówaniu do całego bogactwa brzmienia orkiestry ukazać później specyfikę składających się nań instrumentów. W swych wykładach wychodzę od brzmienia orkiestry i poprzez poszczególne instrumenty zmierzam do organów, które są w stanie brzmieć jak orkiestra. Celowo chcę ukazać, iż ten kościelny instrument zawiera w sobie bogactwo poznawanych instrumentów, jest jakby małą orkiestrą symfoniczną na użytek kościoła.
Każde omówienie instrumentów składa się z elementu historycznego i technicznego. Aspekt historyczny konieczny jest do tego, by zrozumieć odmienność jaka powinna charakteryzować np. muzykę baroku, różną od muzyki XIX w. Nie można bowiem grać muzyki renesansowej w stylu współczesnym, zasadzonym na obecnym instrumentarium. Trzeba wyczulić się na różnicę brzmienia, wykonawstwa i wszystkiego co się z tym wiąże. Aspekt techniczny służyć ma ogólnemu zorientowaniu się co do genetyki instrume...
margaritta_mg