david bohm filozofia ukrytego porządku.pdf

(147 KB) Pobierz
202201391 UNPDF
ARTYKUŁY
ZAGADNIENIAFILOZOFICZNE
WNAUCE
XIII/1991,s.43–57
JacekRODZE,SDB
DAVIDABOHMAFILOZOFIAUKRYTEGO
PORZDKU
WobiegowychkomentarzachnazwiskoDavidaBohmazwykleł¡czone
jestzrównie±miał¡,cokontrowersyjn¡interpretacj¡mechanikikwanto-
wejwkategoriachtzw.parametrówukrytych.Zaproponowanaw1952roku
interpretacjaniespotkałasi¦zaprobat¡zestronyspołeczno±cifizyków.
Cz¦±ciowozignorowana,acz¦±ciowozapomniana,poprawieczterdziestu
latachodswojegopowstania,wspominanajestaktualnietylkowniektó-
rychopracowaniachzzakresuhistoriiifilozofiifizyki.Wostatnichlatach
dajesi¦jednakzauwa»y¢wyra¹nywzrostzainteresowanianowymipropo-
zycjamiBohma,któredalekoodbiegaj¡odhermetycznychdlaniefachow-
cówpraczdziedzinyfizykiteoretycznej.Wzwi¡zkuzwydaniemwroku
1980ksi¡»ki WholenessandtheImplicateOrder mo»nanawetdzisiajmówi¢
oswoistym boomie filozoficznejmy±litegoAutoranaZachodzie 1 .Ponowne
odkrycieprze»yłytak»ewcze±niejszepraceBohma,popularyzuj¡cezarówno
jegowłasn¡interpretacj¦mechanikikwantowej,jakte»pozostaj¡c¡w±ci-
słejodniejzale»no±cinow¡ontologi¦przyrody.Renesansmy±liangielskiego
fizyka±wiadczypo±rednioozmianiewklimacieintelektualnym,stanowi¡-
cejnast¦pstwozmierzchupanowanianeopozytywizmu,wkontek±ciektórego
chłodnoiznieufno±ci¡przyjmowanokomentarzefilozoficznedoaktualnych
odkry¢wnauce.
Pracezebranepodwspólnymtytułem WholenessandtheImplicateOr-
der stanowi¡rezultattrzydziestoletnichposzukiwa«sposobuwyra»eniatej
rzeczywisto±ci,którejBohmjakofizykdo±wiadczałempirycznieiujmował
wpostaciformułmatematycznych.Poszukiwaniairefleksjategookresudały
UWAGA:Tekstzostałzrekonstruowanyprzypomocy±rodkówautomatycznych;mo»-
liwes¡wi¦cpewnebł¦dy,którychsygnalizacjajestmilewidziana(obi@opoka.org).Tekst
elektronicznyposiadaodr¦bn¡numeracj¦stron.
1 Zob.R.Weber, Poszukiwaniejedno±ci.Naukaimistyka ,Warszawa:PustyObłok
1990,ss.123–124.
202201391.001.png
2 JacekRODZE,SDB
muokazj¦dozaproponowaniaoryginalnejcało±ciowejwizji±wiataprzyrody.
Icho¢rozwa»aniaBohmazasadniczoodnosz¡si¦dostrukturprzyrodynie-
o»ywionej,wypracowaneprzezniegokategoriepoj¦cioweobejmuj¡swoim
zakresemtak»e±wiatorganizmów»ywychł¡czniezfenomenem±wiadomo-
±ci.
Odkładaj¡cjak¡kolwiekocen¦tejfilozofiidonast¦pnejokazji,wobec-
nymopracowaniupostaramsi¦jedyniezaprezentowa¢wparupunktachza-
sadniczeideepropozycjirozwijanychprzezprofesorafizykizBirkbeckCol-
lege.Opracowanietakiemo»estanowi¢wst¦pizach¦t¦dodalszych,gł¦b-
szychanalizpractegoAutora,zktórychcz¦±¢dost¦pnajestwprzekładach
naj¦zykpolski.
1.OPOZYCJAWOBECMECHANISTYCZNEGOOBRAZUWIATA—
DOWIADCZENIEROZBICIA
Mimoswojegonieustannegozaanga»owaniawprac¦badawcz¡zzakresu
fizykiteoretycznej,DavidBohmnigdyniestroniłodproblematykifilozo-
ficznej,mniejlubbardziejuwikłanejwrozwójnaukinowo»ytnejiwspółcze-
snej.Ju»wswoimpierwszympodr¦czniku QuantumTheory 2 zroku1951
dzielisi¦zczytelnikamilicznymiuwagamiisugestiami,pisanyminiejako
namarginesiezasadniczegowykładupodstawteoriikwantowej.Wniedłu-
gimczasierefleksjefilozoficzneangielskiegoprofesorastan¡si¦inspiracj¡
dlapropozycjinowejinterpretacjimechanikikwantowej 3 .
Swoje credo filozoficznepełniejwyraziłBohmpar¦latpó¹niej,wydaj¡c
wformieksi¡»kowejprac¦całkowiciepo±wi¦con¡kwestiomfilozofiifizyki
ifilozofiiprzyrody.Szczegółoweanalizyzawartenakartach Causalityand
ChanceinModernPhysics 4 obj¦łyzdecydowan¡krytyk¡tzw.tradycj¦me-
chanistyczn¡,którazdaniemBohmadoprowadziładodeformacjizarówno
naszegopojmowaniaprzyrody,jakrównie»wpłyn¦łahamuj¡conarozwój
samejnauki.WrozumieniuprofesoraBirkbeckCollegefilozofiamechani-
stycznazakładaupodstawró»norodno±cistrukturrzeczywisto±ciistnienie
pewnegozbioruprostychimo»liwychdozrozumieniaprocesówlubelemen-
tarnychskładników,doktórychcał¡t¦ró»norodno±¢mo»nasprowadzi¢.
Uj¦cietakiepostulujerównie»istnieniepewnychabsolutnieelementarnych
2 EnglewoodClis,NewYork:PrenticeHall,1951.
3 ASuggestedInterpretationoftheQuantumTheoryinTermsof„Hidden”Variables ,
I,II,„PhysicalReview”,1952,vol.85,ss.166–179,180–193.
4 RoutledgeandKeganPaul,London1958;polskietłum.: Przyczynowo±¢iprzypadek
wfizycewspółczesnej ,tłum.St.Rouppert,Warszawa:KIW,1961(PPFW).
 
DAVIDABOHMAFILOZOFIAUKRYTEGOPORZDKU 3
typówpraw,doktórychmo»nasprowadzi¢wszystkiepozostałe.Implikuje
tojednocze±nieistnieniejakiego±jednegoiostatecznegoschematulubteorii,
któramiałabydokładnieodzwierciedla¢strukturyrzeczywisto±ci 5 .
Historiafizykipokazałajednak,»ewszystkieteorietraktowanepierwot-
niejakoczystoilo±cioweizarazempodstawoweokazywałysi¦zczasemje-
dynieprzybli»eniamiteoriiogólniejszych,apozorniepodstawoweelementy
ujawniałystopniowoswoj¡ukryt¡izło»on¡struktur¦.Wperspektywiere-
fleksjinadhistori¡fizykiBohmstwierdza,i»nieposiadamy»adnychracjiza
przyj¦ciemmechanistycznegopunktuwidzenia.Wizja±wiataopartawył¡cz-
nienaprawachmechanikiNewtonaokazałasi¦niewystarczaj¡cawobecno-
wychodkry¢samejfizyki.Niemniejjednak,mimostopniowegoodchodzenia
odwyobra»e«„naiwnegomechanicyzmu”,zdaniemAutora Causalityand
Chance... ,interpretacjepowstałychnapocz¡tkuXXwiekuteoriikwantowej
iteoriiwzgl¦dno±cinadaltkwi¡wzasi¦guoddziaływaniamy±leniamecha-
nistycznego 6 .Odnosisi¦togłówniedotzw.probabilistycznejinterpretacji
mechanikikwantowej,zwanejrównie»interpretacj¡kopenhask¡,powstałej
wnast¦pstwiepracBohra,BornaiHeisenberga,apodtrzymywanejobecnie
wsposóbbezdyskusyjnyprzezprzewa»aj¡c¡cz¦±¢społeczno±cifizyków.
Zarównokrytykamechanicyzmu,jakte»nowysposóbuj¦ciastruktur
±wiata,wswojejdojrzałejformiezostałyzaprezentowanewewspominanym
ju»zbiorzepracz1980roku 7 .Cho¢pierwotnaterminologiaz Causalityand
Chance... uległawyra¹nejzmianie,podstawowezało»eniaitre±¢filozofii
Bohmapozostałyniezmienione,ulegaj¡cjedynierozwini¦ciuiwzbogaceniu.
Snuj¡crefleksj¦nadobrazem±wiatadominuj¡cymwewspółczesnymspo-
łecze«stwiezachodnimzwracaBohmuwag¦nato,i»obrazten,jakte»wiele
innychobszarówaktywno±ciludzkiejpodlegarozbiciu( fragmentation ).Roz-
biciewswoimnajogólniejszympoj¦ciupoleganatraktowaniuwszystkich
elementów,strukturirzeczywypełniaj¡cych±wiatnaszegodo±wiadczenia
ipoznaniajakopozostaj¡cychdosiebiewstosunkuzewn¦trznym.Ł¡czy
si¦tozprzekonaniem,i»relacjeistniej¡cemi¦dzytymielementami,uj¦te
wformieokre±lonychkoncepcjipoznawczych,posiadaj¡swojeodpowiedniki
w±wiecieobiektywnym,awielo±¢iniezale»no±¢czynnikówskładaj¡cychsi¦
nastrukturypoznawczekorespondujezrealnympodziałemwsamejrzeczy-
wisto±ci(np.podziałnasfer¦tego,coorganiczneinieorganiczne,tegoco
5 Tam»e,s.75.
6 Tam»e,ss.175–178.
7 RoutledgeandKeganPaul,London1980,polskietłum.: Ukrytyporz¡dek ,tłum.
M.Tempczyk,Warszawa:PustyObłok,1988(UP).
 
4 JacekRODZE,SDB
±wiadomeimaterialne,mi¦dzytym,coprzypisujesi¦człowiekowiiprzyro-
dzie,Bogui±wiatu).
Próbauzgodnienia»yciazprzekonaniem,»erzeczywisto±¢±wiataskłada
si¦zoddzielnychfragmentówdoprowadziładolicznychkryzysówprze±la-
duj¡cychnasz¡cywilizacj¦.Nale»¡donichmi¦dzyinnymi:post¦puj¡caza-
gładaekologiczna,problemydemograficzne,napi¦ciaekonomiczneipoli-
tyczneorazwzrostogólnegozagro»eniazdrowiafizycznegoipsychicznego.
Stanrozbiciaprzenikanasz¡percepcj¦dotegostopnia,i»niejeste±mycz¦sto
wstaniezdoby¢si¦narefleksj¦,któraadekwatnieoceniałabyzasi¦giskutki
u»yciakategoriipoj¦ciowych,wjakichujmujemyrzeczywisto±¢ 8 .Wswojej
krytyceBohmodwołujesi¦główniedorefleksjinadrozbiciem±wiadomo-
±ci,funkcjonuj¡cymwpłaszczy¹niemy±leniateoretycznego.Autor Whole-
ness... twierdzi,i»„odpowiedniobraz±wiata,wła±ciwydladanegoczasu
jestjednymzpodstawowychczynnikówkształtuj¡cychharmoni¦jednostki
ispołecze«stwajakocało±ci” 9 .Wtymkontek±cie,szczególnegowkładudo
rozbitegoobrazu±wiatadostarczyłodziedzictwotradycjimechanistycznej,
którejzr¦by,powstałejeszczew±rodowiskugreckichatomistów,zostały
podwudziestustuleciachwyartykułowanew„naukowymobrazie±wiata”,
inspirowanymontologicznymiinterpretacjamimechanikiNewtonaorazdu-
alistycznymiw¡tkamifilozofiiKartezjusza 10 .ZdaniemBohma,stylmy±lenia
charakteryzuj¡cywielewspółczesnych±rodowisknaukowychwmniejszym
lubwi¦kszymstopniupozostajenadalpodwpływemtejwła±nietradycji
intelektualnej.
Próbuj¡csprosta¢wyzwaniurzuconemuwspółczesno±ciprzezt¦trady-
cj¦,si¦gaBohmdoniektórychistotnychaspektówdynamikimy±leniateo-
retycznego,formuj¡cejnaszewyobra»eniao±wiecie.Wpraktycebadawczej
my±lenieopierasi¦narozwijaniuodpowiednichteorii.Nawi¡zuj¡cdo¹ró-
dłosłowuterminu„teoria”mo»nauzna¢,»eoznaczałaonaform¦wgl¡du,
czyliokre±lonysposóbpatrzeniana±wiat.Niebyłatowi¦cwiedzao±wiecie
takim,jakimonjest.Podaj¡cprzykładyzhistoriinaukiBohmchcepotwier-
dzi¢swoj¡tez¦ostałymrozwojukolejnychformwgl¡duwrzeczywisto±¢
±wiata.Wprocesietymniemo»naabsolutyzowa¢»adnejteorii,uznaj¡cj¡
zajedynieprawdziw¡iostateczn¡.Ci¡głakonfrontacjateoriizokre±lon¡
dziedzin¡rzeczywisto±cipozwalauzna¢zarównojejograniczenia,jakte»
8 Tam»e,s.15.
9 Tam»e,s.9.
10 Tam»e,s.208;por.D.Bohm, FragmentationandWholenessinReligionandin
Science ,„Zygon:JournalofReligionandScience”,20(June1985),s.127.
 
DAVIDABOHMAFILOZOFIAUKRYTEGOPORZDKU 5
prowadzidowypracowanianowychadekwatniejszychformwgl¡du.Roz-
wojowitemuniemo»nastawia¢jakich±szczególnychogranicze«.Prawdo-
podobniemo»naoczekiwa¢niesko«czonegoci¡gurozwojowegotychform,
ast¡dniemapowodudoprzypuszcze«,»ezostałaczyte»zostaniekiedy±
zaproponowanaostatecznaformawgl¡du 11 .WswoichwypowiedziachBohm
zdecydowaniewyst¦pujeprzeciwkorealizmowinaiwnemu.Rozwójnowych
formwgl¡duwrzeczywisto±¢,odkrywaj¡cychprzednaminoweaspektyon-
tyczne,jestgwarantempost¦pupoznawczego.Ka»daformawgl¡duteore-
tycznegowprowadzawła±ciwesobieistotnerozró»nienia.Gdyprzyjmiemy,
»eposiadaj¡oneprawdziweodpowiednikiwrzeczywisto±ci,wtedystaniemy
si¦ofiarami„złudzenia,»e±wiatrzeczywistyskładasi¦zodr¦bnychfrag-
mentów” 12 .
Postrzeganieprzezpryzmatfragmentówprowadzidoobrazuwszech-
±wiatarozbitego.Abytorozbicieprzezwyci¦»y¢nale»ysobienajpierw
u±wiadomi¢sposóbnaszegomy±leniaidziałania,nast¦pnieza±,pozosta-
wiaj¡ckategoriefragmentówirozbicia,zwróci¢si¦dorzeczywisto±cijako
cało±ci.Dotychczasow¡praktyk¦rozpoczynaniabudowyintegralnejwizji
±wiataodfragmentów(dzieli¢,abył¡czy¢)nale»y,zdaniemBohma,zast¡-
pi¢przyj¦ciemnowegopunktuwyj±cia,którymjest„niepodzielnacało±¢” 13 .
2.KONCEPCJAJAKOCIOWEJNIESKOCZONOCIPRZYRODY
Wspólnymelementemł¡cz¡cymró»nepostaciemechanicyzmuwokresie
trzechostatnichstulecibyło,zdaniemBohma,zało»enie,i»całarzeczywi-
sto±¢przyrody,wrazzeswoimbogactwemstruktur,mo»ezosta¢wsposób
zupełnyzredukowanadokonsekwencjidziała«uniwersalnegoiostatecznego
zbioruprawilo±ciowych,okre±laj¡cychzachowanieograniczonegozestawu
podstawowychjako±ci.
Przeprowadzaj¡cnakartach CausalityandChanceinModernPhysics
zdecydowan¡krytyk¦tradycjimechanistycznejorazdowodz¡cbezzasad-
no±cipowy»szegozało»enia,proponujeBohmwłasn¡wizj¦strukturaliza-
cji±wiata,którapowinnalepiejani»elimechanicyzmodpowiada¢zarówno
wnioskompłyn¡cymzbada«wieludyscyplinprzyrodniczych,jakrównie»
dostarczy¢lepszychrozwi¡za«dlaniektórychistotnychkwestiinaukowych
ifilozoficznych 14 .
11 UP,dz.cyt.,ss.15–18.
12 Tam»e,s.19.
13 Tam»e.
14 Zob.PPFW,ss.219i229.
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin