Varro - Lingua latina.pdf - lacina - betty11

MAREK TERENTIUS VARRO

DE LINGUA LATINA

(5.41 – 54) *

EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL

MAIL TO: HISTORIAN@Z.PL

MMIII ©

41. Miejsce, gdzie dziś leży Rzym, nazywało się Septimontium, od

tyluż wzgórz, które później zostały objęte murami Miasta; wśród nich to,

które nazwano Kapitolińskim, jako że w miejscu tym podczas kopania

fundamentów świątyni Jowisza znaleziono podobno ludzką głowę ( caput ).

Wzgórze to nazywano uprzednio Tarpejskim od westalki Tarpei, którą

Sabinowie zabili tam swoimi tarczami i pochowali; zachowało się

wspomnienie jej imienia, bo dziś jeszcze zbocze wzgórza nosi nazwę

Skały Tarpejskiej.

42. Mówią, że wzgórze to niegdyś nazywano Saturnijskim, od niego zaś

Latium — Ziemią Saturnijską, jak nazywa je jeszcze Ennius. Piszą, że na

[wzgórzu] tym była niegdyś osada zwana Saturnią. Jeszcze teraz istnieją

po niej trzy ślady: u wejścia świątynia Saturna; Brama Saturnijską ( Porta

Satumia ), którą Iunius umieszcza tam, gdzie dziś stoi brama zwana

Pandana; za świątynią Saturna, w przepisach o domach prywatnych, tylne

ściany określone są jako mury.

43. [Nazwę] Awentynu wywodzi się na kilka sposobów. Naevius od

ptaków (aves), ponieważ miały się tam zlatywać ptaki znad Tybru: inni od

albańskiego króla Aventinusa, jako że ów miał być tam pochowany;

jeszcze inni [nazywają je] Adventinum od przybywania (adventus) ludzi,

ponieważ wzniesiono tam wspólną dla wszystkich Latynów świątynię

Diany. Osobiście jestem przekona-

* Tłumaczenie de lingua Latina, dzieła źle napisanego, niezwykle trudnego, a przy

tym (czy raczej: wskutek tego) zachowanego w formie wyjątkowo zepsutej (zob. J.

Collart, Varron. De lingua Latina, livre V, Les Beiles Lettres, Paris 1954, s. XIII -

XXXIX), to nieustanny wybór pomiędzy różnorodnymi emendacjami i uzupełnieniami,

bez których tekst jest praktycznie pozbawiony sensu. Jego podstawą jest tekst, który

Jean Collart ustalił w swym wydaniu 5 księgi de lingua Latina ( op. cit. ), a który jest

swego rodzaju wulgatą, łączącą tradycję rękopiśmienną ustaloną przez G. Götza i F.

Schölla (Teubner, Leipzig 1910) z „ortodoksyjnym" zestawem koniektur,

kształtowanym od K. O. Müllera (Weidemann, Leipzig 1833) do R. G. Kenia (Loeb

Classical Library, London — Cambridge Mass. 1938, 1951 2 ); nieliczne odstępstwa od

tekstu Collarta zasygnalizowano w przypisach. Forma przekładu miała w zamyśle

tłumacza pozostać możliwie wierną chropawemu oryginałowi. Dla ułatwienia lektury

wprowadzono do tekstu pewną liczbę niekontrowersyjnych uzupełnień, oznaczonych

nawiasem kwadratowym. Z kolei charakter tłumaczonego tekstu — wyjaśnianie

pochodzenia wyrazów innymi wyrazami — wymagał podania owych wyrazów również

w formie łacińskiej (nawiasy okrągłe), w przeciwnym bowiem razie etymologie

Varrona byłyby zupełnie niezrozumiałe. Wreszcie z uwagi na wielką popularność

przekładów Kenta i Collarta, reprezentujących klasyczne dziś rozumienie tekstu

Varrona, opatrzono przypisami dwa ustępy, których interpretacja różni się

zdecydowanie od przyjętej przez dwóch autorów.

ny, że od przywozu ( advectus ); wzgórze to było bowiem niegdyś

oddzielone od innych mokradłami. Tak wiec ludzie byli tam z Miasta

przywożeni (advchebantur) na tratwach, czego pozostałościami są: nazwa

Velabrum dla szlaku, którym przybywano 1 , oraz kaplica Velabrum w

miejscu zejścia na ląd, na początku Nowej Drogi ( Nova Via ).

44. Velabrum [pochodzi] od wożenia ( vehere ). Jeszcze teraz mówi się o

tych, którzy robią to za zapłatą, że uprawiają przewóz (velatura). Zapłata

(merces) — pochodząca od zarabiania (merere) i monety brązowej (aes)

— za ów przewóz od tych, którzy przeprawiali się na tratwach, wynosiła

ćwierć asa. Stąd Lucillus pisał „o ćwierci asa oznakowanej tratwą".

45. Pozostałe tereny Miasta stanowiły niegdyś odrębne [jednostki],

kiedy to w czterech częściach Miasta rozmieszczono dwadzieścia siedem

przybytków (sacraria) Argeów. Uważa się, że nazwa Argeów pochodzi od

wodzów, którzy przybyli do Rzymu z Argejczykiem Herkulesem i którzy

osiedlili się w Saturna. Z owych części jako pierwsza zapisana jest

dzielnica Suburańska (regio Suburana), jako druga Eskwilińska

(Esquilina), trzecia Kollińska (Collina), czwarta Palatyńska (Palatino).

46. W części stanowiącej dzielnicę Suburańska najważniejsze jest

wzgórze Caelius 2 , nazwane od znakomitego wodza etruskiego, Caelesa

Vibenny, o którym podanie głosi, iż przybył z własnym wojskiem na

pomoc Romulusowi przeciw królowi Tatiusowi. Po śmierci Caelesa [jego

ludzie] mieli zostać stamtąd przeniesieni na równinę, bo zajmowali

miejsce zbyt umocnione, a nie dowierzano im. Od nich to wzięła swą

nazwę Ulica Etruska (Vicus Tuscus) ; dlatego też podobno stoi tam [posąg]

Vortumnusa, jest on bowiem naczelnym bóstwem Etrurii. Ci spośród ludzi

Caelesa, na których nie ciążyło podejrzenie, zostali przesiedleni na

miejsce, które zwie się Mały Caelius (Caeliolus).

47. Z Caeliusem łączą się Karyny (Carinae), zaś teren między nimi —

jak się okazuje — nosi nazwę Caerioleńskiego, a to dlatego, że czwarte

sacrarium pierwszej dzielnicy zapisane jest w ten sposób:

Caeriolense: czwarte [ sacrarium ], koło przybytku Minerwy, tam,

skąd idzie się na Caelius; znajduje się w szałasie.

1 [ vehebantur ] Müller.

2 „In Suburanae regionis parte princeps est Caelius mons". Tłumaczenie za A.

Fraschetti, Roma e il principe, Roma — Bari 199, s. 187 n. 80, 201 i n. 3. Przez

ostatnich sto lat zdaniu temu nadawano zupełnie inny sens, wskutek założenia, iż

princeps odnosi się do pierwszego sacrarium Argeów dzielnicy Suburańskiej (Collart:

„Dans la subdivision formee par l'arrondissement de Subure, la premiere chapelle des

Argees correspond au Mont Caelius", Kent: „In the section of the Suburan region, the

first shrine is located on the Caelian Hill"). Por. Kent, op. cit. , s. 42 — 43 (przypis ad

locum ), gdzie, co prawda, powołanie się na K. O. Müllera (Zur Topographie Roms:

über die Fragmenta der Sacra Argeorum bei Varro, de lingua Latina (w:) C. A.

Büttiger, Archäologie und Kunst, I l, Breslau 1928, s. 69 — 94) jest bezpodstawne;

Müller pisa w op. cit. , s. 80: „In der Abtheilung der Suburana regio steht zuerst Caelius

mons (Es hiess also: Caelius mons princeps Suburanae).

Caeriolensis nazywa się tak od sąsiedztwa z Karynami; Karyny

przypuszczalnie od caerimonia (obrzęd religijny), ho stąd bierze początek

Święta Droga (Sacra Via), która rozciąga się od kaplicy Strenii do Zamku,

a którą co miesiąc niesie się na Zamek ofiary i którą augurowie, po

opuszczeniu Zamku, zwykli udawać się dla dokonania inauguracji 3 .

Ogółowi znana jest [pod tą nazwą] jedynie ta część owej Świętej Drogi,

która dla osoby idącej od strony Forum znajduje się na początku

podejścia.

48. Do tej samej dzielnicy przypisano Suburę, leżącą poniżej muru

ziemnego Karyn (sub muro terrea Carinarum); znajduje się tam szósta

kaplica Argeów. Iunius wywodzi Suburę od tego, że leżała pod dawnym

miastem (sub antiqua urbe), czego świadectwem może być fakt, iż

położona jest poniżej miejsca zwanego murem ziemnym. Ja wszakże

sądzę, że nazywano ją raczej Succusą od okręgu Succusańskiego (pagus

Succusanus): jeszcze teraz w skrócie pisze się SVC, z trzecią literą C, nie

B. [Nazwa] pagus Succusanus pochodzi od tego, że ów biegnie pod

(succurrit) Karynami.

49. Eskwilie należą do trzeciej dzielnicy. Zdaniem jednych otrzymały

swą nazwę od strażnic (excubia) królewskich, zdaniem innych dlatego, że

zostały zadrzewione (excultae) przez króla Tulliusa. Za tą drugą

etymologią bardziej przemawiają okoliczne toponimy, jest tam bowiem

zagajnik zwany Bukowym (Fagutalis), kaplica Larów Dębowych (Lares

Querquelulani) oraz [święte] gaje Mefity i Junony Luciny o bardzo

zredukowanej powierzchni. Nic w tym dziwnego: wszak od dawna

powszechnie [czczona] jest jedynie Chciwość 4 .

50. Eskwilie uchodzą za złożone z dwóch wzgórz, bo część na Oppiusie

i część na wzgórzu Cispius jeszcze dziś określana jest rytualnie dawną

nazwą.

3 „et per quam augures ex arce profecti solent inaugurare". Dotychczasowe

tłumaczenia (Kent: „and by which the augurs regularly set out from the citadel for the

observation of the birds", Collart: „et les augures, partis de la citadelle, y font d'habitude

leurs observations", Fraschetti op. cit. , s. 201: „a attraverso di essa gli auguri, partiti

dell' arce, sono soliti prendere gli auguri") są niezadawalające. „Augures ex arce

profecti" dowodzi, że nie chodzi tu o czynność obserwowania ptaków (auspicia sensu

stricto ), którą augurowie sprawowali właśnie na Zamku, w Auguraculum (por. Paulus

(w:) Festus 17, Lindsay). Ale też augur odprawiał auspicia wyłącznie w ramach

ceremonii określanej jako augurium, nadającej pewnym osobom, miejscom i świętom

specjalny status religijny ( res lub personne inauguratae ); por. J. Linderski, The Augural

Law, ANRW 16.3, Berlin — New York 1986, s. 2294— 2296. Jeżeli np. obiektem

augurium był jakiś locus, po przeprowadzeniu auspiciów augur musiał opuścić Zamek i

udać się w owo miejsce, by dokonać jego inauguracji sensu stricto. Nie ulega

wątpliwości, że w omawianym zdaniu opisano tę właśnie czynność, na co wskazuje

zresztą jednoznacznie czasownik inaugurare, błędnie rozumiany przez w. wym.

tłumaczy jako synonim auspicari.

4 Przyjmuję sens koniektury Götza-Schölla: „iam diu enim late avaritia una [domina]

est".

Varro - Lingua latina.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: