1. Wprowadzenie uczniów w obszary kultury muzycznej i wyrobienie świadomości, że
jest ona integralnie związana z innymi sferami działalności społeczno-kulturalnej
człowieka.
2. Rozwijanie wrażliwości estetycznej ucznia na otaczającą go rzeczywistość ze szczególnym
uwzględnieniem muzyki.
3. Kształtowanie umiejętności odnajdywania wartości estetycznych w ˝życiu codziennym.
4. Rozwijanie uzdolnień muzycznych, wyobraźni muzycznej, muzycznych umiejętności
oraz umiejętności ich twórczego stosowania w ˝życiu indywidualnym i społecznym.
5. Dostarczanie uczniom elementów rozrywki, zabawy i odprężenia, ze zwróceniem
uwagi na ich ważną i pożyteczna rolę w życiu człowieka zarówno w przeszłości, jak
i dzisiaj.
6. Rozwijanie umiejętności pracy w grupie w trakcie muzycznej aktywności artystycznej.
7. Pobudzanie rozwoju intelektualnego i emocjonalnego poprzez różne formy kontaktu
z muzykà i elementami innych sztuk pięknych.
PROGRAM RAMOWY
Biorąc pod uwagę powyższe założenia, podział materiału nauczania wyznaczyły mi
poszczególne epoki dziejów kultury, lecz ów podział jest jedynie szkieletem, w który
nauczyciel wkłada treści aktualne (muzyczne i pozamuzyczne), a w niewielkiej,
niezbędnej tylko mierze historyczne. Bardzo istotnym elementem programu jest dobór
tzw. materii dźwiękowej, czyli literatury muzycznej, instrumentarium i materia-
łu do twórczości muzycznej tak, aby reprezentowała najwyższy poziom. Dlatego
należy oprzeć się na dziełach najwybitniejszych i najlepiej wykonanych, a materiał
do grania i Śpiewania dobierać tak, aby ilustrował w sposób przystępny dany problem,
a jednocześnie ˝żeby spełniał wysokie wymogi artystyczne. Potrzebna jest tu, zatem
nie tylko rozległa wiedza nauczyciela, ale i jego umiejętność kreatywnego
myślenia.
KLASA 1
Semestr I – MUZYKA OD CZASÓW NAJDAWNIEJSZYCH DO RENESANSU
Wiek XVI jest wyraźną cezurą w historii muzyki, która wyznacza ściśle użytkowy
charakter muzyki, zaś w aspekcie wykonawczym koncentracji na najprostszym i najbardziej
powszechnym instrumencie, jakim jest głos ludzki, a instrumenty konstruowane
przez człowieka traktuje jako element towarzyszący. Ta muzyka jest
doskonałym materiałem dla najbardziej elementarnej twórczości głosowej, gry na
instrumentach perkusyjnych (także własnej konstrukcji), poruszenia elementarnych
zagadnień teorii muzyki, refleksji nad samym pojęciem muzyki, wreszcie poruszenia
treści wychowawczych, które w muzyce minionych wieków miały znaczenie
pierwszoplanowe.
Semestr II – MUZYKA BAROKU
Najważniejszym zagadnieniem tej epoki jest pojawienie się´ autonomicznej muzyki
instrumentalnej, wspłczesnych instrumentów muzycznych i wielkich indywidualności
muzycznych, a także pojawienie się form muzycznych używanych aż
do dnia dzisiejszego. Nauczanie w tym semestrze powinno iść w kierunku poznania
istoty formy muzycznej, uwrażliwienia na indywidualny styl kompozytorski,
aby dać podstawy do pracy w następnych semestrach. Ważne jest słuchanie muzyki
tego okresu, która jest łatwa w percepcji i bardzo lubiana, nawet przez ludzi
niewykształconych muzycznie, a także Śpiew i gra popularnych utworów muzyki
barokowej.
KLASA 2
Semestr I – MUZYKA KLASYCYZMU
W muzyce tego okresu skrystalizował się´ system dur moll, a wspłczesne formy muzyczne
uzyskały najbardziej doskonałe (klasyczne) kształty. Dlatego dopiero w drugim
roku nauczania proponuj´ wprowadzenie pojęcia tonacji, gamy, triady muzycznej, tetrachordów
itd. oraz poznawanie najbardziej powszechnych form muzycznych – co powinno
iść w parze z poznawaniem życia i twórczości klasyków wiedeńskich. Zatem teoria
systemu dur moll z jednej i teoria form muzycznych z drugiej strony to dwa cele poznawcze
realizowane w tym semestrze.
Semestr II – MUZYKA XIX WIEKU
Rozwój wirtuozostwa, wielkie znaczenie indywidualności kompozytorskich oraz wyodrę
bnianie się muzyki narodowej, to najważniejsze zagadnienia dla tego okresu. Tutaj
też najsilniej może dojść do głosu korelacja muzyki z plastykà. Zagadnienia teoretyczne
poznane wcześniej są rozwijane i utrwalane.
KLASA 3 – MUZYKA XX WIEKU
Podczas gdy w klasach pierwszej i drugiej wskazywało się na związki muzyki minionych
epok ze współczesnością, tutaj sytuacja jest odwrotna, słuchając i tworząc muzykę róż-
nych prądów współczesnych poszukuje się związków z przeszłościa, co ma niebagatelną
zaletą w postaci powtórzenia wszystkiego, czego młodzież dowiedziała się już
wcześniej. Obszar muzyki XX wieku jest niezwykle rozległy, dlatego warto przeznaczyć
cały rok, aby uczniowie mieli możliwość poznania wszystkiego, co działo się w tym czasie
na terenie muzyki, a doba postmodernizmu, którà jeszcze, jak się´ zdaje, przeżywamy,
sprzyja wszelkim powrotom i wędrówkom kulturowym, czyli oderwaniu się´ od
europocentryzmu poprzednich dwóch lat nauczania.
SEMESTR I – MUZYKA OD CZASÓW NAJDAWNIEJSZYCH
DO RENESANSU
T e m a t y d o r e a l i z a c j i:
1. Muzyka kultur pierwotnych i powstanie instrumentów muzycznych.
W tym obszarze jest miejsce na podęcie rozmowy na temat: czym jest muzyka? Jakie
może mieć znaczenie dla człowieka? Jakie miała w czasach najdawniejszych?
A jakie ma teraz? Należy uwrażliwia uczniów na bogactwo doznań muzycznych
w otaczającym świecie. Omówienie istoty muzyki czasów najdawniejszych, jej związków
z ˝życiem plemiennym itp.
2. Głos ludzki.
Prezentacja głosu jako najbardziej powszechnego instrumentu muzycznego, budowa
aparatu głosowego, rodzaje głosów.
3. Sztuka synkretyczna świata starożytnego.
Starożytny Wschód, Egipt, Grecja ze szczególnym zwróceniem uwagi na wielką rolę,
jaką odgrywała muzyka w życiu społecznym i politycznym, poruszenie problemu
etosu muzyki itp.
4. Średniowiecze w muzyce i sztukach plastycznych.
Temat można potraktować opisowo i historycznie, należy nakreślić ogólny, ale peł-
ny obraz muzyki w tej epoce.
5. Śpiew jedno– i wielogłosowy a perspektywa w malarstwie.
Ten temat będzie najciekawszy, jeśli po zrozumieniu różnicy między jedno- a wielogłosowością,
nastąpi próba jej graficznego odwzorowania.
6. Chorał gregoriański i surowość architektury Średniowiecznej.
Historia, podstawowe formy i znaczenie dla rozwoju europejskiej muzyki religijnej,
poznawanie charakteru melodii przez śpiew i rysunek kierunku linii melodycznej.
7. Średniowieczna muzyka Świecka – miłość rycerska i wojny religijne.
Trubadurzy i truwerzy – opis zjawiska, słuchanie i próba twórczości własnej z silnymi
akcentami wychowawczymi (np. omówienie postawy rycerskiej).
8. Instrumenty perkusyjne dawne i współczesne – odkrywanie różnych jakości brzmieniowych.
Ten temat wymaga przede wszystkim bogatej prezentacji muzycznej; słuchania i oglądania
(najlepiej w rzeczywistości) i uwrażliwienia na różnorodność barw i możliwości
wydobywania dźwięków.
9. Średniowiecze a człowiek współczesny.
Temat oparty na słuchaniu, kojarzeniu, także uaktywnieniu uczniów przez ich poszukiwania
muzyki, która czerpie z tradycji średniowiecza.
10. Problemy notacji muzycznej.
Prezentacja różnych form notacji od najdawniejszych do współzesnych, związki notacji
z muzyką, ćwiczenie kaligrafii notacji nutowej na pięciolinii, próby odczytywania
prostych partytur.
11. Odrodzenie czyli sztuka bliższa człowiekowi.
Postawienie pytania i próba odpowiedzi, dlaczego wiek XVI nazwano w kulturze
epokà odrodzenia i na czym owo odrodzenie polegało w muzyce.
12. Złoty wiek muzyki polskiej.
śpiew i gra utworów polskiej muzyki renesansowej, ukazanie wielkości muzyki polskiej
na arenie międzynarodowej, uwrażliwienie na piękno języka staropolskiego –
szczególnie Psalmów w tłumaczeniu Jana Kochanowskiego.
13. Taniec pierwotny, ludowy i dawny.
Kolejny temat uwzgl´dnia aktywnoÊç plastycznà i ruchowà, znaczenie taƒca dawnego
i ludowego, metrum i charakterystyczne rytmy taneczne muzyki ludowej.
F o r m y r e a l i z a c j i
repertuar do s∏uchania:
– fragmenty muzyki kultur pierwotnych, z rozpoznawaniem rodzaju instrumentów, liczby
i barwy g∏os體 oraz próbà odgadni´cia tematyki
– utwory Hildegardy von Bingen i chora∏ gregoriaƒski
– muzyka trubadurów i truwerów w polskiej wersji j´zykowej
– Wincenty z Kielczy Gaude Mater Polonia
– Carl Orff Carmina burana
– wybrane utwory m∏odzie˝owego zespo∏u „Era” i „Enigma”
– muzyka mnichów buddyjskich lub inna oryginalna muzyka Dalekiego Wschodu
– gamelan indonezyjski
– wsp∏骳zesna muzyka perkusyjna
– Wac∏aw z Szamotu∏ – najwybitniejszy przedstawiciel polskiego renesansu
– taneczna muzyka polska XVI w. – Miko∏aj z Krakowa oraz taƒce z Tabulatury Jana
z Lublina
– Miko∏aj Gom∏髃a Melodie na Psa∏terz Polski
– renesansowe kol´dy niemieckie i polskie
– polifonia renesansowa – utwory G.P. da Palestriny, O. di Lasso
– ciekawe przyk∏ady wykorzystania g∏osu ludzkiego, na przyk∏ad W.A. Mozart
– aria Królowej Nocy z opery Czarodziejski flet, S. Moniuszko – aria Miecznika
z opery Straszny dwór, wsp∏骳zesne opracowania repertuaru wokalnego, na
przyk∏ad M. Rimski-Korsakow – Lot trzmiela w opracowaniu na g∏os i wiolonczel
´ (B. McFerrin i Yo-Yo Ma), oryginalne piosenki country, przyk∏ady jod∏owania
itp.
repertuar do Śpiewania i grania:
– melodie ludowe oparte na skali pentatonicznej z akompaniamentem perkusyjnym
i a cappella
– Bogurodzica lub Kyrie de Angelis
– proste psalmy M. Gom∏髃i do Śpiewania i grania na fletach – kol´dy – Śpiew i gra;
szczególnie warto poleciç polskà renesansowà kol´d´ Nu˝ my dziÊ, krzeÊcijani
inne formy aktywności:
– plastyczne wyobra˝enie muzyki i jej gatunków (np. uczniowie rysujà skojarzenia, nastrój,
jakie wywo∏uje w nich chora∏ gregoriaƒski i opisujà swoje uczucia podczas s∏uchania)
– uk∏adanie pieÊni na wzór trubadurów, na przyk∏ad z akompaniamentem gitary
– komponowanie uk∏ad體 choreograficznych do prostego taƒca (np. renesansowego)
oraz wykonanie ich
– opisywanie s∏uchanej muzyki
– rysowanie kierunku linii melodycznych, na przyk∏ad w chorale gregoriaƒskim
– omawianie ilustracji obrazujàcych instrumentarium i wykonywanie muzyki dawnej
Zakres wiedzy i umiejętności po I semestrze:
– rozumienie zakresu pojęcia muzyka, jej zwiàzków z przyrodà i dzia∏alnoEcia cz∏owieka
– podstawowe wiadomoÊci dotyczàce muzyki dawnej
– umiej´tnoÊç odró˝niania Êpiewu jednog∏osowego od wielog∏osowego
– znajomoÊç tempa i metrum podstawowych taƒców ludowych
– umiej´tnoÊç Êpiewu ró˝nych wysokoÊci dêwi´ku z zastosowaniem fonogestyki
– umiej´tnoÊç zespo∏owego Śpiewania w kanonie
– teoretyczna znajomoÊç ró˝nych form notacji i umiej´tnoÊç prawid∏owego zapisu nutowego
– znajomoÊç budowy aparatu g∏osowego
– umiej´tnoÊç odró˝niania czterech podstawowych wysokoÊci g∏os體.
SEMESTR II – MUZYKA BAROKU
1. Barok – nowa epoka w dziejach muzyki i sztuk plastycznych.
Na poczàtku drugiego semestru warto uÊwiadomiç m∏odzie˝y, skàd bierze się´ podzia∏
na epoki w historii sztuki, co to sà style muzyczne i jak nast´puje ich przewartoÊciowanie.
Uczniowie sami powinni dokonaç próby okreÊlenia stylu muzyki Êredniowiecznej
i renesansowej, a nauczyciel wyjaÊnia istot´ nowo˝ytnego prze∏omu w dziejach
muzyki na przyk∏adach trzech najwybitniejszych przedstawicieli – A. Vivaldiego,
J.F. Haendla i J.S. Bacha.
2. Od g∏osu do instrumentu.
Taniec renesansowy jako punkt wyjÊcia dla usamodzielnienia się´ muzyki instrumentalnej
i przenoszenie na instrumenty form muzyki wokalnej – to zasadniczy motyw
tego tematu. Rozwój instrumentarium i poszukiwanie coraz pi´kniejszych form muzycznego
wyrazu. Tu jest także miejsce na podzia∏ instrumentów muzycznych i omówienie
grupy instrumentów d´tych.
3. Organy i klawesyn – w poszukiwaniu pe∏ni Êwiata dêwi´kowego.
Geneza instrumentu poczàwszy od III w.n.e. a˝ po dzisiejsze organy elektroniczne.
Najwi´kszy rozkwit muzyki na ten instrument w epoce baroku, omówienie utworów
epoki baroku.
4. Mistrzowie muzyki barokowej w Êwiecie I po∏owy XVIII wieku.
Na ten temat powinno się´ przeznaczyç kilka godzin z podzia∏em na poszczególnych
kompozytorów, poznawanie ich muzyki przez s∏uchanie, a także wykonywanie
prostych utworów, z podsumowaniem zagadnienia przez
porównanie twórczości kilku kompozytorów. Bardzo przydatne mo˝e byç
s∏uchanie niektórych kompozycji z patrzeniem w partytury i omawianie prostszych
przyk∏ad體. Ważne jest także zatrzymanie się´ nad pewnymi aspektami
˝CIA wybitnych kompozytorów barokowych, co daje mo˝liwoÊç
wprowadzenia elementu wychowawczego, a także poznania ˝CIA ludzi tamtej
epoki.
5. Wielkie oÊrodki muzyczne i ich odr´bnoÊci stylistyczne.
Tutaj znów istotne jest uÊwiadomienie przejÊcia jakoÊciowego od muzyki uniwersalnej
w dobie Êredniowiecza do stopniowego wykszta∏cania się´ cech wyró˝-
niajàcych muzyk´ w∏oska, francuskà i niemieckà.
6. Opera – gatunek nie tylko muzyczny.
Geneza gatunku. Próba wspólnej (uczniowie i nauczyciel) odpowiedzi na pytanie,
czemu mo˝e s∏u˝yç opera (najbardziej popularne tematy operowe);
aspekty spo∏eczno-wychowawcze z jednej i artystyczno-rozrywkowe z drugiej
strony. Warto także w tym miejscu podjàç wàtek zwiàzku muzyki z innymi sztukami
– na przyk∏ad z literaturà czy malarstwem.
7. Malarstwo dêwi´kowe i retoryka muzyczna.
Temat ten ma na celu przede wszystkim rozwini´cie wyobraźni uczniów, przez
ukazanie
ró˝nych form obrazowania dêwi´kowego i próby samodzielnego odczytywania
tematów pozamuzycznych kompozycji barokowych, g∏體nie dotyczàcych przyrody.
Warto te˝ zapoznaç uczniów z podstawowymi elementami barokowej retoryki muzycznej,
co u∏atwi dalsze Êwiadome s∏uchanie muzyki.
8. Jak z dêwi´ków powstaje muzyka?
Na zakoƒczenie tego roku dobrze jest uporzàdkowaç zdobyte ju˝ wiadomoÊci, przez
wyjaÊnienie na znanych przyk∏adach trzech zasad kszta∏towania materia∏u muzycznego
(podobieƒstwo, wariant, kontrast) i spróbowaç w∏asnych si∏ twórczych, grajàc proste,
równie˝ znane ju˝ tematy.
Z bogatego repertuaru barokowego nauczyciel powinien wybraç dzie∏a najbardziej typowe
i zarazem najbardziej popularne, należy unikaç licznie pojawiajàcych się´ wsp∏-
czesnych aran˝acji barokowych „hitów”, lecz dobierać interpretacje oryginalne
i przekonywajàce z repertuaru najwybitniejszych wykonawców – chodzi bowiem o wyrabianie
smaku muzycznego, a zarazem zapoznawanie uczniów z wybitnymi interpretatorami
muzyki barokowej. Stanowczo trzeba odradziç wygodnà, ale bardzo s∏aba
wykonawczo seri´ p∏ytowa „Muzyka mistrzów”.
Przyk∏ady:
– J.S. Bach Menuet i Mussette z Zeszytu dla Anny Magdaleny
– J.S. Bach Preludium i fuga C-dur i c-moll z Das Wohltemperierte Klavier
– J.S. Bach Toccata i fuga d-moll oraz Koncert organowy a-moll
– J.S. Bach IV Koncert brandenburski
– J.S. Bach II Suita orkiestrowa
– J.S. Bach Koncert klawesynowy d-moll, Koncert na cztery klawesyny
– J.S. Bach Kyrie i Sanctus z Mszy h-moll
– A. Vivaldi Cztery pory roku
– A. Vivaldi Koncert fletowy „Szczygie∏”, cz. I
– A. Vivaldi Stabat Mater, cz. I
– J.F. Haendel – wybrane suity klawesynowe
– J.F. Haendel Koncert organowy B-dur op.7 nr 3, cz. I
– J.F. Haendel Koncert organowy F-dur „Kuku∏ka i s∏owik”
– J.F. Haendel fragmenty chóralne z oratorium Mesjasz
– J.F. Haendel Muzyka na wodzie i Muzyka ogni sztucznych – fragmenty
– L. Boccherini Menuet z Kwintetu smyczkowego A-dur op. 13 nr 5
– J. Pachelbel Kanon
– F. Couperin wybrane utwory z Les livres de clavecin
– C. Daquin Kuku∏ka
repertuar do Śpiewania:
– chora∏y J.S. Bacha w opracowaniu 2-g∏osowym
– piosenki ludowe ukazujàce konkretne problemy melodyczne
repertuar do grania: na flet, keyboard, fortepian:
– proste utwory z podzia∏em na g∏osy z Zeszytu dla Anny Magdaleny J.S. Bacha
– tematy z Muzyki na wodzie J.F. Haendla,
...
kandr