WALTARI - Czarny anioł.pdf - Powieści historyczne(1) - PanToto

Mika Waltari

Czarny anioł



Księgozbiór DiGG

2009

Księga 1

Grudzień 1452

12 grudnia 1452

jrzałem cię pierwszy raz i przemówiłem do ciebie. Było to tak, jakby

przeszło przeze mnie trzęsienie ziemi. W głębi mej duszy przewróci-

ło się wszystko, czeluście mego serca otwarły się i nie poznawałem już

swej własnej natury.

Skończyłem lat czterdzieści i zdawało mi się, że osiągnąłem jesień życia.

Odbyłem dalekie wędrówki, dużo przeszedłem i przeżyłem wiele żywo-

tów.

Pan przemawiał do mnie pod wieloma postaciami, aniołowie objawiali

mi się, ale ja w nich nie wierzyłem.

Kiedy zobaczyłem ciebie, musiałem uwierzyć, skoro taki cud mógł mnie

się wydarzyć.

Ujrzałem cię przed kościołem Mądrości Bożej, u brązowych bram. Było

to w chwili, gdy wszyscy wyszli z kościoła w porządku przepisanym ce-

remoniałem, po tym jak kardynał Izydor po łacinie i po grecku odczytał w

lodowatej ciszy obwieszczenie o zjednoczeniu kościołów. Kiedy później

odprawił wspaniałą mszę, odczytał także wyznanie wiary. A gdy doszedł

do uzupełnienia „i od Syna”, wielu ukryło twarze w dłoniach, a z empory

dały się słyszeć gorzkie szlochania kobiet. Stałem w ścisku w bocznej na-

wie przy szarej kolumnie. Gdy jej dotknąłem, poczułem, że jest wilgotna,

jak gdyby nawet kamienie w tej świątyni pociły się zimnym potem lęku.

Potem wszyscy wyszli z kościoła w porządku przepisanym od wieluset

lat, a pośrodku szedł bazyleus, cesarz Konstantyn, wyprostowany i poważ-

ny, z siwiejącą już głową pod złotymi pałąkami korony. Wychodzili - każ-

dy w tej barwie i ornacie, jaki był przepisany - dostojnicy z Blachern, mini-

strowie, logoteci i antypathowie, senat w pełnym składzie, a następnie ro-

dami archonci Konstantynopola. Nikt nie ośmielił się nie stawić, w ten spo-

sób wyrażając swoje przekonania. Po prawej stronie cesarza poznałem aż

nazbyt dobrze sekretarza stanu Francesa, który chłodnymi niebieskimi

oczyma patrzył wokół siebie. Wśród łacinników dostrzegłem wenecjań-

skiego bailona i wielu innych, których rozpoznałem.

Ale megaduksa Łukasza Notarasa, wielkiego księcia i dowódcy floty ce-

sarskiej, nigdy jeszcze poprzednio nie widziałem. Był to mąż smagły i wy-

niosły, wyższy o głowę od innych. Spojrzenie miał szydercze i mądre, ale

w jego rysach odczytałem taką samą melancholię, wspólną wszystkim, któ-

rzy należeli do starych greckich rodów. Gdy wyszedł z kościoła, był wzbu-

rzony i zły, jak gdyby nie wytrzymał okropnej hańby, która dotknęła jego

kościół i jego lud.

Gdy podprowadzono wierzchowce, powstał niepokój i ludzie zaczęli

głośno przeklinać łacinników. Wołano: „Precz z niedozwolonym dodat-

kiem! Precz z władzą papieża”. Nie mogłem tego słuchać. Nasłuchałem się

już tego wszystkiego do znudzenia w dniach mojej młodości. Ale niena-

wiść i rozpacz ludu były jak grzmot i trzęsienie ziemi. Aż do chwili, gdy

nawykłe do śpiewu głosy mnichów objęły przewodnictwo i sprawiły, że

lud wspólnie i w takt wołał: „Nie od Syna, nie od Syna”. Był to dzień świę-

tego Spirydiona.

Gdy zaczęła się procesja wysoko urodzonych kobiet, część świty cesar-

skiej zmieszała się już z ludzką masą, która falowała i miotała się w takt na

wpół śpiewanego krzyku. Tylko wokół świętej postaci cesarza było pusto.

Siedział na swoim rumaku z twarzą pociemniałą od troski. Odziany był w

haftowany złotem purpurowy płaszcz i purpurowe buty ozdobione dwu-

głowym orłem.

Byłem zatem świadkiem spełnienia wielowiekowego marzenia: połącze-

nia kościoła wschodniego z zachodnim, ukorzenia się prawowiernego orto-

doksyjnego kościoła przed papieżem i odstąpienia od pierwotnego, nie po-

szerzonego wyznania wiary. Odwlekana przez długi czas unia ta nabrała w

końcu mocy obowiązującej przez to, że kardynał Izydor odczytał w koście-

le Mądrości Bożej list unijny. W katedrze florenckiej list ten odczytał przed

czternastu laty po grecku wielki krągłogłowy uczony, metropolita Bessa-

rion. Został on, podobnie jak Izydor, podniesiony do godności kardynała

przez papieża Eugeniusza IV w nagrodę za swoje zasługi przy ciężkim

dziele pojednania.

A więc to już czternaście lat od tej chwili. W wieczór ów sprzedałem

swoje książki i odzież, rozdzieliłem pieniądze między biednych i uciekłem

z Florencji. W pięć lat później wziąłem krzyż. Okrzyki tłumu przypomniały

mi dziś górską drogę do Asyżu i pobojowisko pod Warną.

Ale gdy wołania nagle ucichły, podniosłem wzrok i zobaczyłem, że me-

gaduks Łukasz Notaras wjechał na podest przed pożółkłą marmurową ko-

lumnadą. Gestem nakazał ciszę i przejmujący wiatr grudniowy poniósł jego

okrzyk: „Lepszy turban turecki niż tiara papieska!” Tak samo wołali ongiś

Żydzi: „Uwolnijcie nam Barabasza!”

Cała gromada rycerzy i archontów zebrała się wyzywająco wokół Łuka-

sza Notarasa, żeby pokazać, że go popierają i otwarcie ważą się przeciw-

stawić cesarzowi. Aż wreszcie tłum rozstąpił się w końcu, tak że cesarz

mógł stamtąd odjechać ze swoją przerzedzoną świtą. Procesja kobiet wy-

pływała wciąż jeszcze przez potężne brązowe wrota kościoła, ale rozpra-

szała się natychmiast na otwartym placu i znikała w niespokojnym tłumie.

Byłem ciekawy, jak lud przywita kardynała Izydora, ale jest on mężem,

który wiele wycierpiał dla unii, i sam jest Grekiem. Dlatego też wcale nie

wyszedł na dwór. Godność kardynała nie dodała mu tuszy. Jest nadal takim

samym chudym, małym człowieczkiem o oczach jak ziarnka pieprzu i wy-

daje się jeszcze chudszy niż dawniej, odkąd zgolił brodę na sposób łaciń-

ski.

„Lepszy turban turecki niż tiara papieska”. Słowa te książę Notaras wy-

krzyknął chyba z głębi serca, z miłości do swego miasta i swojej wiary oraz

nienawiści do łacinników.

Ale bez względu na to, jakie szczere uczucie dodało żaru jego słowom,

nie mogę uważać ich za nic innego, jak tylko z zimną krwią uczynione

otwarcie gry politycznej. Wśród wzburzonego ludu wyłożył swoje karty,

żeby zyskać poklask dużej większości. Gdyż w głębi serca żaden Grek nie

popiera przecież tej unii, nawet sam cesarz. Jest on tylko zmuszony podpo-

rządkować się i przypieczętować unię, by w ten sposób zawrzeć pakt przy-

jaźni i pomocy, który w chwili potrzeby ma dać Konstantynopolowi pomoc

papieskiej floty wojennej.

Już zbroi się flota papieża w Wenecji. Kardynał Izydor zapewnia, że wy-

płynie ona na ratunek Konstantynopola, gdy tylko wieść o ogłoszeniu unii

zdąży dotrzeć do Rzymu. Ale za cesarzem Konstantynem ludzie krzyczeli

dzisiaj: „Apostata, apostata”. Najokropniejsze, najbardziej czcze, najbar-

dziej niszczące słowo, jakie można wykrzyknąć do człowieka. To cena,

którą musi on płacić za dziesięć okrętów wojennych. Jeśli okręty te w ogó-

le przypłyną.

Kardynał Izydor przywiódł już z sobą garść łuczników, których zwer-

bował na Krecie i innych wyspach. Bramy miasta są zamurowane. Turcy

spustoszyli całą okolicę i zamknęli Bosfor. Ich mocny punkt to twierdza,

którą sułtan ostatniego lata kazał w ciągu kilku miesięcy wznieść koło naj-

ciaśniejszego miejsca Bosforu. Twierdza leży po stronie Pery, po stronie

chrześcijan. Jeszcze na wiosnę stał na tym miejscu kościół archanioła Mi-

chała. Teraz kamienne kolumny kościoła wmurowane są jako podpory gru-

bych na trzydzieści stóp murów tureckich wież i działa sułtana nadzorują

cieśninę.

O wszystkim tym myślałem stojąc przy ogromnych brązowych wrotach

kościoła Mądrości Bożej. Wtedy to zobaczyłem ją. Udało jej się wymknąć

z tłumu i wejść z powrotem do kościoła. Oddychała gwałtownie, a welon

jej porwany był w strzępy. Dostojne Greczynki w Konstantynopolu mają

zwyczaj zasłaniać twarze przed obcymi i żyją w odosobnieniu w swoich

domach pod pieczą eunuchów. Gdy wsiadają na koń albo wchodzą do lek-

tyk, przodem spieszą ich słudzy z rozpostartą płachtą, by chronić je przed

spojrzeniami przechodniów. Ich płeć jest mleczna i przezroczysta.

Spojrzała na mnie i czas zatrzymał się w biegu, słońce przestało wędro-

wać wokół ziemi, przeszłość stopiła się z teraźniejszością i nie było już nic

więcej prócz tej chwili, tej jedynej żywej chwili, której nawet chciwy czas

nie mógł połknąć.

Widziałem wiele kobiet za mego życia. Kochałem samolubnie i zimno.

Doznawałem rozkoszy i sam dawałem rozkosz innym. Ale dla mnie miłość

była zawsze pogardy godną żądzą cielesną, która zaspokojona, wprawiała

duszę w przygnębienie. Tylko ze współczucia udawałem miłość, dopóki

mogłem się na to zdobyć.

Wiele kobiet widziałem w moim życiu, aż wreszcie wyrzekłem się ich,

podobnie jak wyrzekłem się wielu innych rzeczy. Kobiety były dla mnie

czymś cielesnym, a ja nienawidzę wszystkiego, co uzależnia mnie od mo-

jego własnego ciała.

Była niemal tak wysoka jak ja. Włosy miała jasne pod haftowanym kap-

turkiem. Płaszcz niebieski, przetykany srebrem. Oczy jej były brązowe,

płeć jak złoto i kość słoniowa.

Ale ja nie na jej piękność patrzyłem. Nie wtedy właśnie. To spojrzenia

jej oczu pojmały mnie, gdyż oczy te były mi dobrze znane, tak jakbym wi-

dział je już kiedyś we śnie. Brązowa otwartość tych oczu spaliła wszystko

czcze i codzienne na popiół. Rozszerzyły się ze zdumienia, a potem

uśmiechnęły się nagle do mnie.

Zachwyt mój był tak żarliwie czysty, że nie mieścił w sobie żadnego

ziemskiego pożądania. Czułem, jakby ciało moje zaczęło świecić w taki

sam sposób, jak kiedyś na własne oczy widziane pustelnicze szałasy świę-

tych mnichów z Athos promieniujące nadzmysłowym blaskiem niczym ja-

sne latarnie wysoko na ogromnych górskich stromiznach. I oto moje po-

równanie nie stanowi żadnego świętokradztwa, gdyż w tym momencie mo-

je nowonarodzenie się było świętym cudem.

Jak długo to trwało, nie wiem. Może nie dłużej niż tchnienie, które w na-

szej ostatniej chwili wyzwala duszę od ciała. Staliśmy o parę kroków od

siebie, ale przez jedno tchnienie staliśmy także na progu między docze-

snym i wiecznym i było to podobne do ostrza miecza. Potem wróciłem

znów do czasu. Musiałem mówić. Powiedziałem:

- Nie bój się. Jeśli chcesz, odprowadzę cię do domu twego ojca.

Po jej kapturku widziałem, że nie jest kobietą zamężną. Nie żeby to w tej

chwili coś znaczyło. Czy była mężatką, czy nie, oczy jej patrzyły na mnie

ufnie, bliskie mi.

Wciągnęła głęboko oddech, jakby go zbyt długo powstrzymywała, i rze-

kła pytająco:

- Jesteś łacinnikiem?

- Jeśli tak chcesz - odparłem.

Patrzyliśmy na siebie i wśród rozkrzyczanego tłumu byliśmy równie sa-

motni ze sobą, jak gdybyśmy razem zbudzili się w raju u zarania czasów.

Spłonęła rumieńcem wstydu, ale nie spuściła wzroku. Poznawaliśmy prze-

cież swoje oczy. Aż nie mogła już dłużej opanować wzburzenia i drżącym

głosem zapytała:

- Kim jesteś?

I pytanie jej nie było wcale pytaniem. Swymi słowami zdradzała tylko,

że mnie poznaje w swoim sercu tak jak ja ją poznałem. Ale żeby dać jej

czas się opamiętać, powiedziałem:

- Wzrastałem we Francji, w mieście Awinion, dopóki nie osiągnąłem

trzynastu lat. Od tej pory wędrowałem po wielu krajach. Nazywam się Jean

Ange. Tutaj nazywam się Johannes Angelos, jeśli ty tak chcesz.

- Angelos - powtórzyła. - Anioł. Czy to dlatego jesteś taki blady i po-

ważny? Czy to dlatego zlękłam się, gdy cię zobaczyłam? - Podeszła bliżej i

dotknęła dłonią mego ramienia. - Nie, nie jesteś aniołem - powiedziała. -

Jesteś z krwi i kości. Dlaczego nosisz turecką szablę?

- Przywykłem do niej - odparłem. - I ta stal jest twardsza niż kuta przez

chrześcijan. We wrześniu uciekłem z obozu sułtana Mehmeda, który skoń-

czył właśnie budować twierdzę nad Bosforem i miał wracać do Adrianopo-

la. Teraz, gdy wybuchła wojna, wasz cesarz nie wydaje już niewolników

tureckich, którzy uciekli do Konstantynopola.

Rzuciła wzrokiem na mój strój i powiedziała:

- Nie chodzisz odziany jak niewolnik.

WALTARI - Czarny anioł.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: