Socjologia to nauka o społeczeństwie. Prezentuje fakty oczywiste, ale czyni to językiem naukowym
Socjologia- sposób poznawania społeczeństwa. Mówi to, co wszyscy wiedzą, ale językiem, którego nikt nie rozumie.
Słowo "socjologia" na określenie nauk o społeczeństwie zostało wymyślone przez Augusta Comte'a. Można wysnuć analogię do świata przyrody, gdyż zdaniem Comte'a świat społeczny i przyrodniczy rządzą się takimi samymi prawami.
W. Dilhtey wprowadził dwa podziały nauk. Pierwszy z nich różnicował je na nauki o kulturze i naturze, a drugi na nomotetyczne i idiograficzne. Nauki o naturze są nomotetyczne, natomiast o kulturze idiograficzne. Człowiek tworzy kulturę, więc tym samym jego świat jest nieco odrębny od świata naturalnego.
Max Weber zakwestionował ten sąd uważając, ze socjologie nie jest jedynie nauką idiograficzną, ponieważ przedstawia szereg ogólniejszych wniosków. Socjologia jako nauka rozpatruje duże i małe grupy społeczne.
Istnieją dwa przeciwstawne stanowiska, co do realności grup społecznych:
· realizm - środowisko społeczne jest realne, grupy społeczne posiadają oprócz namacalnej egzystencji również świadomość odrębności
· nominalizm - grupa społeczna składa się z wielu osób, które tworzą pewną zbiorowość. Ta zbiorowość jednak to tylko te osoby, nic ponad to
Nauki tożsame socjologii:
· etnologia - przedstawia rzeczywistość społeczną w kontekście kulturowym
· politologia - nauka zajmująca się badaniem struktur władzy w społeczeństwie
· demografia - opisuje pierwotne procesy społeczne. Z tego też względu zajmuje bardzo ważną rolę w socjologii
A. Comte wyróżnił dwie warstwy badawcze nauk społecznych:
· warstwa ogólna - statyka (budowa społeczeństwa) i dynamika społeczna (przekształcenia społeczeństw)
· warstwa szczegółowa - badanie poszczególnych struktur społecznych (socjologia wychowania, wsi, rodziny, itp.)
Socjologię możemy też podzielić ze względu na wielkość struktur, którymi ma się zajmować:
· makrosocjologia - zajmuje się wielkimi strukturami jak państwa, narody, cywilizacje
· mikrosocjologia - interesują ją małe struktury społeczne jak rodzina, grupa rówieśnicza, grupa zawodowa
Socjologia znajduje się w stanie ciągłego rozwoju, jest to nauka dynamiczna, na miejsce starych teorii powstają nowe. Nie istnieją określone wzory zachowań, brak jest w nich prawidłowości. Historia socjologii zna wiele nazwisk, które tworzyły podwaliny pod tą naukę:
· Herber Spencer - porównał społeczeństwo do organizmu żywego, a procesy zachodzące w zbiorowościach ludzkich do analogicznych zachodzących w żywych istotach. Społeczeństwo, aby istnieć, musi konsumować pewne dobra, a od perfekcyjnego funkcjonowania jednej części zależy bezbłędne działanie całości. Zaproponowała funkcjonalistyczne podejście do spraw społecznych. Poszczególne części społeczeństwa zależą od siebie i służą sobie nawzajem. Każda z nich jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania całości.
· E. Durkheim - socjologia winna stać się nauką praktyczną odsłaniającą reguły życia społecznego. Durkheima interesowało, jakie siły spajają społeczeństwo w jeden organizm, co przesądza o trwałości więzi społecznych. Jego zdaniem tym spoiwem są wartości, w które wierzą członkowie społeczeństwa oraz przekonania, które podzielają.
· Karol Marks - koncentrował się na wymiarze ekonomicznym funkcjonowania społeczeństwa. Takie podejście również jest konieczne, choć Marks je zbyt uwypuklił
· Max Weber - prowadził spór ideologiczny z Marksem, wskazywał na inne ważne elementy życia społecznego. Świadomość, jego zdaniem, może mieć na niego zasadniczy wpływ.
· amerykańska socjologia - komunikacja międzyludzka jest podstawą istnienia społeczeństwa. Społeczeństwo opiera się na relacjach międzyludzkich i dzięki nim trwa
TERMINY SOCJOLOGICZNE
Grupa społeczna
Grupa społeczna opiera się na wzajemnych interakcjach między jednostkami, zespalają ją pewne wspólne działania. Według socjologów nie wszystkie grupy mają status grupy społecznej. Grupą społeczną nie jest np. zbiorowość, czyli grupa osób nie wchodzących ze sobą w interakcje społeczne i nie mających poczucia odrębności. Zbiorowością, a nie grupą jest tłum, grupa osób na dworcu czekająca na pociąg, itp. Zbiorowość może być groźna dla poszczególnych jednostek. Grupa społeczna natomiast posiada świadomość wspólnoty i odrębności.
Grupy społeczne dzielą się na:
a. pierwotne i wtórne. Pierwotne są to grupy, poprzez które jednostka wchodzi w społeczeństwo (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi, grupa rówieśnicza). Charakteryzują się niewielką liczbą członków, w związku z tym miedzy jednostkami występują bezpośrednie interakcje. Członkowie takiej grupy są także głęboko zaangażowani emocjonalnie w jej działalność. Grupy wtórne są to natomiast grupy liczne, gdzie nie jest możliwe bezpośrednie kontaktowanie się z wszystkimi członkami grupy. Zaangażowanie emocjonalne nie jest duże, ponieważ są to grupy celowe i najważniejszym zadaniem grupy jest realizacja celu, do którego została powołana. Grupy pierwotne mogą się przekształcić na grupy wtórne, proces odwrotny też jest możliwy.
b. formalne i nieformalne. Formalne wyznaczają ramy członkostwa w postaci rozmaitych przepisów pozostawionych na papierze ( szpital, szkoła, zakład pracy), natomiast nieformalne powstają w sposób spontaniczny i nie precyzują kryteriów członkostwa. Taką grupą nieformalną jest np. grupa zabawowa.
c. swoje oraz obce. Z grupami uznawanymi za swoje jednostka się identyfikuje, postrzega je pozytywnie oraz podtrzymuje przyjacielskie relacje. Pielęgnuje z nich tylko miłe wspomnienia. Natomiast grupa obca jest postrzegana negatywnie, z wrogością, w relacjach z nią jednostka pielęgnuje negatywne odczucia. Dobre uczynki są natomiast traktowane jako incydentalne
d. ekskluzywne i inkluzywne. Grupy ekskluzywne mają ograniczoną liczbę członków, gdyż kandydaci muszą spełnić ściśle określone warunki, by do nich przystąpić (np. Business Centre Club). Grupy inkluzywne zapraszają natomiast każdego, kto zechce być członkiem grupy.
e. autoteliczne i celowe. Członkowie grupy autotelicznej są ze sobą bez względu na korzyści, jakie im to przynosi. Grupą autoteliczną jest rodzina. Natomiast członkowie grupy celowej są powiązani jakimś interesem, są członkami grupy, ponieważ realizują za jej pośrednictwem swoje interesy.
f. Odniesienia – wykorzystywane są przez jednostki do formułowania opinii oraz porównywania i oceny własnych zachowań. Grupy odniesienia spełniają trzy funkcje:
normatywną – określenie właściwych form wychowania
porównawcza – zapewnia wzór do naśladowania
audytoryjna – polega na ocenie stosowności zachowań jednostki
Cechy charakteryzujące grupę:
· przynajmniej trzech członków
· cele wzmacniające solidarność, czyli więź
· struktura zwana organizacją (rola, pozycja grupy)
· identyczność wskazująca na odrębność grupy
· ośrodki skupienia (wartości, symbole, idee)
Inne typy zbiorowości
Tłum - rodzaj zbiorowości ludzkiej, którą tworzą masy ludzkie, pomiędzy którymi nie występują żadne zależności, ale mimo tego może się pojawić psychika tłumu powodująca, że ludzie w tłumie zachowują się podobnie. Tłum ulegający psychice zachowuje się w sposób irracjonalny i nieprzewidywalny, jest łatwy do manipulowania, każda z jednostek nie zachowuje się w sposób zgodny z logiką. Przeciwdziałanie psychice tłumu polega na podzieleniu go na mniejsze części, ustaleniu lidera, który potrafi kontaktować się z tłumem oraz na bieżąco go informować.
Kategoria społeczna - zbiorowość ludzka, w której skład wchodzi wiele osób, które posiadają wspólne cechy. Nie ma jednak miedzy nimi żadnej więzi. Niewykluczone jednak, ze może się ona pojawić.
Organizacja społeczna
Max Weber wyróżnił następujące cechy organizacji
a. specjalizacja oraz podział pracy - pracownicy mają określone zadania i są obowiązani je wykonać
b. hierarchiczność - stanowiska pracownicze są wzajemnie połączone. Istnieje podział na stanowiska przełożonych oraz podwładnych
c. regulacje i zasady - organizacja posiada spisane i powszechnie dostępne regulacje, które obowiązują wszystkich. Zasady te regulują wszystkie czynności wykonywane w organizacji
d. neutralność uczuciowa - pracownicy organizacji nie mogą być zaangażowani emocjonalnie w czynności wykonywane w organizacji. Najważniejszy jest cel.
e. dokumentowanie wszystkich działań organizacji
f. fachowość - każdy członek organizacji winien się znać na swoich obowiązkach
g. nie przyporządkowywanie stanowisk w organizacji konkretnym jednostkom
Najważniejsze zjawiska negatywne występujące w organizacji:
a. brak elastyczności organizacji oraz zbytni tradycjonalizm
b. niechęć do przeprowadzania zmian
c. zmiana hierarchii celów
d. upodmiotowienie stosunków wewnątrz organizacji
Wyróżniamy następujące rodzaje organizacji społecznych:
a. dobrowolne - każda jednostka może brać udział w życiu społeczeństwa. Dobrowolne organizacje są tworzone przez samych obywateli, którzy chcą działać dla dobra ogółu. Każdy, kto chce, może stać się ich członkiem. Obrazem takiego zaangażowania obywateli jest teraz często używane pojęcie "społeczeństwo obywatelskie".
b. przymusowe - izolują jednostki od reszty otoczenia, mocno schierarchizowane i posiadające sztywną strukturę formalną. Nie tolerują nieposłuszeństwa
c. utylitarne - organizacje tworzone, aby zrealizować określony cel (np. wojsko, policja, szkoła, itp.)
Pojęcia związane z organizacjami:
a. ekologia organizacji - oznacza wzajemną zależność między organizacjami, a środowiskiem, na którego terenie działa. Mamy z nią do czynienia tam, gdzie istnieje zapotrzebowanie na usługi organizacji
b. dynamika organizacji - wszelkie procesy zachodzące w łonie organizacji, przeobrażające jej strukturę oraz relacje między ich członkami (np. walka o przywództwo, zmiana hierarchii wartości, zmiana celów, itp.)
c. funkcjonalizm - prąd umysłowy koncentrujący się na badaniu hierarchii potrzeb w organizacjach oraz grupach społecznych. Wyróżniamy bowiem nie tylko potrzeby związane z materialną sferą życia człowieka, ale również potrzeby duchowe. Właściwa równowaga między tymi dwoma rodzajami potrzeba gwarantuje pomyślność i szczęście człowieka.
Instytucja społeczna
Instytucja to specyficzny typ organizacji społecznej, który jest nastawiony na zaspokajanie określonych potrzeb i rozwiązywanie problemów jej członków
Rodzaje instytucji społecznych:
a. rodzina - pierwsza i najbardziej pierwotna instytucja społeczna
b. gospodarcze - skupiają się na ekonomicznych aspektach życia człowieka
c. polityczne - instytucje wyższego rzędu, gdyż polityka wkracza do gry wtedy, gdy ludność zaspokaja swoje potrzeby materialne w takim stopniu, by tworzyć zręby organizacji władzy
d. edukacyjne - skupiające się na celach wychowawczych i socjalizacyjnych
e. religijne - oferujące łączność ze sferą pozazmysłową, duchową, uprawomocniające określony ład społeczny
f. nowe - pojawiające się wraz z rozwojem społeczeństwa (np. związane ze służbą zdrowia)
Socjalizacja
Socjalizacją nazywamy proces mający na celu uspołecznienie jednostki, dokonuje się on na wielu poziomach i w różnych instytucjach. Praktycznie rzecz biorąc, człowiek uczy się stawać się członkiem społeczeństwa całe życie. Oddziaływania społeczne między jednostkami kształtują u każdej z nich osobowość, uczą poszanowania norm i wartości istotnych dla społeczeństwa oraz schematów zachowań, które czynią z niego "istotę społeczną".
Socjalizacja dokonuję się poprzez:
a. wzmacnianie - system kar i nagród piętnujących niewłaściwe zachowania i nagradzających prawidłowe
b. przekaz symboliczny
c. przekaz intencjonalny - sterowany przez instytucje edukacyjne proces kształtowania określonych wartości w głowie jednostki. Zajmuje się tym szkoła, a także w najwcześniejszym etapie rozwoju młodego człowieka rodzina
Socjalizacja jest wspomagana poprzez zjawisko zwane kontrolą społeczną. Instytucje powołane do kontrolowania ludzkich zachowań dysponują zestawem nagród i sankcji, nagradzających prawidłowe, a karzących dewiacyjne zachowania.
Status i rola społeczna
Statusem nazywamy miejsce jednostki w społeczeństwie.
Wyróżniamy dwa rodzaje statusu:
a. przypisany - jednostka dziedziczy określoną pozycję społeczną z racji przynależności do danej grupy (np. narodowość)
b) nabyty - jednostka sama musi sobie wywalczyć pozycje w społeczeństwie poprzez edukację lub też posiadanie odpowiednich środków materialnych, by sobie daną pozycję społeczną kupić
Rola społeczna jest to zbiór oczekiwań wobec jednostki, która posiada określony status społeczny. Jednostka posiadająca ten status posiada przynależne mu prawa i obowiązki, które wyznaczają nakazy i zakazy związane z pełnioną rolą.
Wiązką ról społecznych nazywamy jednoczesne sprawowanie wielu ról społecznych z racji przynależności do wielu grup społecznych. Jednostka pełni wiele ról, które wzajemnie na siebie oddziaływują. Osoba pozostająca w wiązce ról społecznych może wejść w konflikt w związku z pełnieniem ról mających przeciwstawne wymagania.
Kompleksem statusów nazywamy zajmowanie w społeczeństwie różnych pozycji społecznych.
Struktura społeczna
Mamy dwie wizje struktury społecznej:
a. niezmienny układ statusów społecznych oraz wzajemne zależności między nimi
b. powiązanie ze sobą statusów w uporządkowanym, wartościującym systemie
Wyróżniamy następujące typy struktur społecznych:
a. klasowa - stworzona przez K. Marksa, istotą podziału klasowego społeczeństwa jest stan posiadania poszczególnych grup społecznych. Ten podział opiera się na nierównościach ekonomicznych. Wszystkie zdarzenia zachodzące w środowisku społecznych są odzwierciedleniem pozycji jednostki w dostępie do środków produkcji. W marksowskim podejściu istnieją tylko dwie klasy: klasa posiadaczy i klasa robotnicza (proletariat). Warner wyróżnił więcej niż dwie klasy, jest ich aż sześć, wśród nich newralgiczną rolę pełni klasa średnia, której istnieje gwarantuje rozwój społeczeństwa.
b. warstwowa - jej twórcą jest M. Weber, który nie zgadza się w wielu kwestiach z Marksem. Struktura warstwa nie odnosi się jedynie do sfery ekonomicznej, ale również do sfery prestiżu społecznego oraz władzy. Struktura warstwowa w wielu miejscach jest sprzeczna z klasową wizją społeczeństwa. Nikt nie jest przypisany do jednej warstwy, w związku z tym istnieje pęd do zmieniania pozycji społecznej poprzez awans lub degradację. Warstwy nie konstytuują bowiem grup społecznych, łączy ich bowiem ideologia, a nie wspólny interes.
c. zawodowa - sieć zależności w zakładach pracy, przedsiębiorstwach, poprzez wykonywany zawód jednostka określa swoją pozycję w społeczeństwie
d. struktura płciowa i etniczna - niezależna od jednostki, ponieważ rasa i płeć są cechami biologicznymi, z którymi człowiek się rodzi. Podziała ze względu na rasę i płeć ma jednak zasadnicze znaczenie dla społeczeństwa i relacji między jednostkami.
Działanie społeczne
Działaniem społecznym nazywamy zachowanie jednostek, uwzględniające reakcje innych i zorientowane na inne jednostki. Weber podzielił działania ludzkie na cztery rodzaje:
a. działania racjonaln...
k.steigert