Ruch Wolność i Pokój.pdf

UNIWERSYTETJAGIELLOŃSKI

w Krakowie

rok akademicki 1991/92

Praca magisterska

Ruch "Wolność i Pokój"

1985 - 1989

Promotor: doc. Andrzej Pankowicz

Autor: Maciej Śliwa

WSTĘP

Rozpoczynając prace nad szkicem "Ruch "Wolność i Pokój" 1985 -

1989" przekonany byłem o potrzebie zajęcia się tym problemem przez

historyka z kilku powodów. Ruch w latach 1990-91 zniknął ze sceny

politycznej, egzystując na obrzeżach wydarzeń zdawał się zamkniętą

kartą historii. Zarazem owej śmierci w działaniu towarzyszyło

szybko postępujące zapomnienie.

Niewątpliwie bodźcem w podjęciu badań okazało się me osobiste

uczestnictwo w WiP-ie i idąca wraz z tym faktem chęć przekazania

przyszłości fragmentu wydarzeń, w wyniku których "demokrację

ludową" w naszym kraju zastąpiła demokracja niepotrzebująca

żadnych dodatkowych przymiotników. Mimo dążeń do wyrugowania

subiektywizmu, irracjonalny, być może podyktowany ambicją, aspekt

dowartościowania siebie i innych uczestników grał rolę w zrodzeniu

się niniejszej pracy. Towarzyszyła temu myśl, iż wraz z

upływającym czasem pewne fakty zostaną całkowicie rozpuszczone w

zwykłym, ludzkim zapomnieniu.

W swej dynamice prowadzonych prac, pośród kilkuset odbytych

demonstracji, pomiędzy kilkunastoma protestami głodowymi i innymi

poczynaniami, Ruch pozostawił po sobie niezwykle szczupły zbiór

źródeł pisanych. Główny organ, Serwis Informacyjny Ruchu "WiP"

(kontynuowany od 47 numeru jako "Dezerter"), to zbiór suchych

faktów, takich jak; aresztowania, wyroki, kolegia. Nie inaczej

prezentuje się widziana całościowo prasa WiP-u. Obraz życia

wewnętrznego, przepływu idei oraz dnia codziennego uczestników

zawarty był jedynie w ich umysłach. Próbując uratować to niepewne

źródło odważyłem się rozpocząć me wysiłki mimo niezwykle nikłej

jak na historię różnicy czasowej pomiędzy przedmiotem a podmiotem

badań.

W ich trakcie objawił się obraz Ruchu, który sam tego być może

nie dostrzegając wprowadził niezwykłe ożywienie pośród

znajdujących się w okresie regresu ugrupowań opozycyjnych.

Przełamaniem konspiracyjnego modelu pracy, wprowadzeniem nowych

metod działania oraz determinacją swych uczestników wspomógł WiP

wysiłki kręgów społecznych pragnących przywrócić społeczeństwu

polskiemu podmiotowość.

Pośród dzisiejszych osobistości życia społecznego i

politycznego; działaczy ruchów ekologicznych, pacyfistycznych i

anarchistycznych, pracowników administracji państwowej, posłów, a

nawet członków rządu odnaleźć można wielu dawnych animatorów

wipowskiej działalności.

Sumując zasygnalizowane i dodając dzisiejszą kwestię powolnej

odnowy ruchu, w związku z objawieniem się niepełnego

rozstrzygnięcia problemów konfliktów sumienia wobec wymogu

pełnienia służby wojskowej, dochodzę do wniosku, iż praca ma może

wypełnić dość sporą lukę w dziejach polskiej opozycji

demokratycznej drugiej połowy lat osiemdziesiątych.

Nieliczne monografie i syntezy przedstawiające ów odcinek

powojennej historii wyczerpują temat Ruchu "Wolność i Pokój" w

kilku zdaniach, nie wnosząc żadnych istotnych informacji. W

związku z tym moją próbę naszkicowania dziejów Ruchu oparłem

prawie wyłącznie na materiale źródłowym. Materiale podstawowym,

lecz zarazem trudnym do obróbki.

Przede wszystkim rozpocząłem zbierania prasy i druków zwartych

wydanych przez WiP. Ten wycinek źródeł informacji - blisko

czterdzieści wydanych przez Ruch tytułów prasowych oraz

kilkanaście pozycji książkowych - udało mi się zebrać najłatwiej.

Drugą grupę źródeł stanowią rozmowy z uczestnikami. Starałem się

dotrzeć do głównych pomysłodawców, liderów poszczególnych

ośrodków. Częściowo uwiecznione na kasetach, częściowo zachowane w

maszynopisach, dostarczyły mi te dyskusje wielu ważnych wskazówek

pozwalających zweryfikować wcześniejsze poglądy bądź sformułować

nowe. Niestety, kilka ważnych osobistości okazało się niemożliwymi

do uchwycenia.

Trzecią grupę materiałów źródłowych stanowiły ankiety, z którymi

dotarłem do osiemdziesięciu dawnych uczestników (przy ocenie, iż w

ciągu działalności Ruch posiadał około 250 - 300 uczestników).

Przeznaczone do wykorzystania w naświetlaniu wymiaru

socjologicznego, a wzbogacone przeprowadzaną każdorazowo rozmową,

stanowią one jednakże o wiele szerszy zbiór informacji.

Dodając lekturę prasy związkowej i pozostałych grup

opozycyjnych zyskałem prawie całość wykorzystanych później

wiadomości.

Świadomie zrezygnowałem z sięgnięcia do archiwów milicyjnych.

Nie grała tu roli trudność dostępu do nich - raczej obawa przed

skrzywdzeniem kogokolwiek. Może wynikający z mej postawy moralnej

brak zainteresowania tym materiałem spowoduje spaczenie oddanego

obrazu rzeczywistości. Wolę jednakże to, niż oparcie się na

materiałach częściowo tylko zachowanych, wykorzystanie "fałszywki"

czy opis chwil ludzkiej słabości.

Wątpliwości budzić mogą ramy czasowe pracy. Nie zająłem się

wcześniejszym funkcjonowaniem myśli pacyfistycznej w Polsce.

Dostrzegając bezpośredni wpływ ożywienia życia społecznego po

Sierpniu i gwałtowny zwrot, jaki nastąpił po wprowadzeniu stanu

wojennego od tejże daty wiodę korzenie WiP-u. Klamrę końcową

wyznaczyłem z poważnymi oporami. Zdecydowałem się w końcu oprzeć

zakończenie o fakt wymiany pokoleniowej w Ruchu, jego formalne

rozbicie na trzy grupy oraz towarzyszące tym przemianom zmiany

politycznego i społecznego tła wydarzeń.

Jedną z kwestii podstawowych okazała się odpowiedź na pytanie

czy zająć się Ruchem globalnie, czy zgłębiać jego istnienie na

drodze kolejnych preparacji z całego organizmu treści

poszczególnych, lokalnych ośrodków. Znajdując na drugiej drodze

zagrożenia, takie jak; nadanie pracy wyłącznie kronikarskiego

charakteru, ugrzęźnięcie w faktograficznych szczegółach i rozrost

pracy do monstrualnych rozmiarów, wybrałem balans na linie

ogólnopolskich, wspólnych dla wszystkich ośrodków płaszczyzn

działania Ruchu "WiP". Z rzadka jedynie sięgam do treści

lokalnych.

Poza rozdziałem pierwszym, przedstawiającym wspólnie wszystkie

podjęte prace, w pozostałych częściach szkicu zdecydowałem się nie

utrzymywać linearnej chronologii. Przejrzystszym wydało mi się

rozbicie omawianego tematu na kilka rozdziałów, w których kolejno

zajmuję się ogólnopolskimi wymiarami funkcjonowania Ruchu, tam

już, w konkretach, starając się oddać bieg zdarzeń w procesie

przyczyn i skutków.

Kończąc ten króciutki wstęp chciałbym wrócić do sprawy mego

osobistego uczestnictwa w Ruchu "Wolność i Pokój". Starałem się

maksymalnie obiektywizować swoje wypowiedzi, starałem się unikać

ocen. Niemniej historyk, szczególnie piszący o czasach, z którymi

stykał się bezpośrednio, nie jest stanie przemienić się w maszynę

do analizy faktów i procesów. Jest człowiekiem o ukształtowanym

światopoglądzie, skali wartości, postawie moralnej. I dlatego z

góry przepraszam, jeśli czytelnik odczuje, iż przedstawiona praca

skażona jest mimowolnie sympatiami bądź antypatiami.

Rozdział I

DZIECI SOLIDARNOŚCI

Nie należy doszukiwać się ko rzeni Ruchu "Wolność i Pokój" w odległej

przeszłości. Nie ma wśród uczestników WiP-u działaczy grup

hipisowskich z lat sześćdziesiątych. Nie ma anarchistów z lat

siedemdziesiątych. Nie ma w końcu ekologów działających przed

powstaniem Ruchu w Polskim Klubie Ekologicznym.

Są natomiast czynni działacze opozycji demokratycznej uformowa-

nej po wstrząsie wprowadzenia stanu wojennego. Dlatego historię

WiP-u należy rozpocząć od daty 13 XII 1981r. i chociażby skrótowo

przypomnieć działania podziemia solidarnościowego do końca 1984r.

Wprowadzenie stanu wojennego najdotkliwiej uderzyło działaczy

związkowych. Kilka tysięcy członków, "pierwszy garnitur", witało

niedzielny poranek spoza krat obozu dla internowanych.

Wyeliminowanie Komisji Krajowej (z nielicznymi wyjątkami) oraz

komisji 81zakładowych większych i mniejszych zakładów

przemysłowych nie zapobiegło jednakże społecznym wystąpieniom.

Strajki objęły swym zasięgiem znaczną część kopalń śląskich oraz

między innymi dwa wiodące zakłady w kraju - gdańską Stocznię im.

Lenina oraz jej hutę imienniczkę w Krakowie. Władze wprowadzające

stan wojenny, wspierane aparatem bezpieczeństwa i wojskiem,

okazały się, niestety, bezbłędnie przygotowane na takie protesty.

Przerzucając siły milicyjno-wojskowe z zakładu na zakład,

zastraszając ofiarami "Wujka", do końca grudnia osiągnęły

zewnętrzne uspokojenie sytuacji.

Dekret wprowadzający stan wojenny zawiesił funkcjonowanie NSZZ

"Solidarność". Pośród organizacji zaprzestających ponadto

oficjalnej działalności znalazło się Niezależne Zrzeszenie

Studentów. Członkowie jego władz znajdowali się w obozach

odosobnienia wspólnie z działaczami związkowymi. Ich jednakże

nadzieje na przyszłość rysowały się na razie w ciemniejszych

barwach. Po napastliwych atakach "żołnierza Wolności" i "Trybuny

Ludu", w dniu 6 I 1982r. Minister Szkolnictwa Wyższego i Techniki

swą decyzją rozwiązał Zrzeszenie.

Pozostali na wolności członkowie "Solidarności" rozpoczęli

powolne tworzenie struktur podziemnych. Konspiracyjne działania,

jakkolwiek koordynowane pod szyldem Tymczasowej Komisji

Koordynacyjnej "Solidarności” miały tylko na poły związkowy

charakter. Krystalizowało się podziemie demokratyczne, w którym

obok działaczy "Solidarności" stanęli członkowie NZS-u,

"Solidarności" Rolników Indywidualnych i innych grup opozycyjnych,

a także ludzie formalnie dotąd nigdzie niezrzeszeni. Najszybciej

rozwinęła się gałąź poligraficzna podziemia. Dziesiątki, a później

setki mniej lub bardziej efemerycznych pisemek pojawiało się w

każdym z większych ośrodków miejskich. W lutym zainaugurował swą

działalność "Tygodnik Mazowsze". Na jego łamach w marcu 1982r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: