genezy socjalizmu w XIX wieku le�y nowa sytuacja spo�eczna po uprzemys�owieniu i w czasach pocz�tk�w kapitalizmu. Spowodowa� on rozpad starych wi�zi spo�ecznych, opartych na zasadach feudalnych, wytworzenie nowych grup spo�ecznych, w kt�rych o randze decydowa�y wzgl�dy ekonomiczne. Powsta�a warstwa robotnik�w pracuj�cych w fabrykach, wytwarzaj�cych dobra dla innych ludzi - proletariat. Pocz�tki kapitalizmu by�y brutalne, w�a�ciciele prowadzili wyzysk, zatrudniano kobiety i dzieci w z�ych warunkach, nie gwarantowano �adnych praw socjalnych. To budzi�o sprzeciw i ruch socjalistyczny. Powsta�e ideologie (np. Owena) wci�� by�y utopijne. Ruch spo�eczny najsilniejszy by� w Anglii - gdzie wyst�powano o reform� prawa wyborczego i popraw� socjaln� w ruchu czartyst�w. Wci�� nie by�o jednak wsp�lnego programu dzia�a� i ideologii, kt�r� to luk� zauwa�yli tw�rcy socjalizmu naukowego - Marks i Engels. II. Tw�rcy socjalizmu naukowego Tw�rcami doktryny byli pochodz�cy z odmiennych �rodowisk Karol Marks i Fryderyk Engels. Karol Marks pochodzi� z rodziny �ydowskiej, kt�ra przesz�a na luteranizm. To umo�liwi�o im dost�p do studi�w na kierunkach zakazanych dla �yd�w. Marks studiowa� prawo, histori� oraz filozofi� na uniwersytecie w Bonn i w Berlinie. Pragn�� po�wi�ci� si� pracy naukowej, dlatego obroni� doktorat z filozofii w Jenie w 1841 roku, zajmuj�c si� staro�ytnymi filozofiami materialistycznymi (twierdz�cymi, �e wszystko sk�ada si� z atom�w materii, ci�gle pozostaj�cych w ruchu). Warto o tym pami�ta�, gdy m�wimy o jego filozoficznych inspiracjach. Jego nadzieje jednak zosta�y zawiedzione po powrocie do Nadrenii. Marks osiad� w Kolonii i pragn�� podj�� prac� na uczelni, jednak w tym czasie w Nadrenii panowa�y reakcyjne pruskie rz�dy, uniemo�liwiaj�ce prac� osobie z jego pogl�dami. Sytuacja w tej prowincji Prus by�a skomplikowana, poniewa� mieszka�cy (g��wnie mieszcza�stwo) domagali si� wi�kszej demokratyzacji i liberalizacji prawa. Prowincja ta by�a dobrze rozwini�ta gospodarczo, po�o�ona blisko granicy z Francj� i wcze�niej pod jej rz�dami, st�d wzorce liberalne widziano jeszcze w tradycji rewolucji francuskiej. Nastroje te odbija�y si� w prasie. Marks zosta� pracownikiem i wkr�tce redaktorem naczelnym "Gazety Re�skiej", pisma o wyd�wi�ku post�powym. Artyku�y zamieszczane w gazecie nawo�ywa�y do demokratyzacji Prus, a szczeg�lnie zniesienia przywilej�w junkr�w. Represjonowany redaktor opu�ci� w 1843 roku Niemcy i uda� si� do Pary�a. Stamt�d jednak zosta� wydalony pod naciskiem pruskiego rz�du ju� w 1844 (we francuskich warunkach wyst�powa� dalej przeciwko pruskiej organizacji pa�stwa oraz anga�owa� si� w dzia�alno�� organizacji robotniczych). W tym czasie pozna� swojego przysz�ego bliskiego przyjaciela - Fryderyka Engelsa. Engels zainteresowa� go ideami ekonomicznymi. Odt�d w polu jego zainteresowa� pozostawa�y dwie dziedziny, z kt�rych z�o�y� doktryn� socjalizmu naukowego: filozofia dziej�w (materializm historyczny) oraz teoria ekonomiczna. W 1844 roku osiad� w Brukseli i podj�� wsp�prac� z Engelsem, kt�ra zaowocowa�a "Manifestem Komunistycznym". Fryderyk Engels pochodzi� z rodziny przemys�owc�w. Mia� okazj� zapozna� si� ze stosunkami panuj�cymi w fabrykach kapitalist�w, podczas praktyk w kantorze w��kienniczym w Manchesterze. Wys�a� go tam ojciec, licz�c na zmian� zainteresowa� syna, kt�rego chcia� widzie� w roli kupca. Engels bowiem anga�owa� si� w dzia�alno�� pisarsk� i polityczn�, czyta� pisma filozoficzne. Pobyt w Anglii umocni� jego wiar� w to, �e zmiana losu klasy robotniczej mo�e nast�pi� jedynie przy pomocy ideologii socjalistycznej. Obraca� si� tam w kr�gu czartyst�w, doszed� jednak do wniosku, �e potrzebne s� rozwi�zania bardziej radykalne. Swoje pogl�dy na po�o�enie proletariatu zawar� w ksi��ce "Po�o�enie klasy robotniczej w Anglii" wydanej w 1845 roku. W Pary�u pozna� Marksa, kt�rego darzy� przyja�ni� do ko�ca �ycia, wspieraj�c go finansowo w czasie, gdy Marks zamieszka� (w 1849) w Londynie. Dzi�ki temu Marks m�g� pracowa� nad kolejnymi tomami swojego g��wnego dzie�a: "Kapita�. Krytyka ekonomii politycznej", kt�rego pierwszy tom ukaza� si� w 1867 roku. Pocz�tki organizacji komunistycznych. G��wne tezy "Manifestu Komunistycznego" i socjalizmu naukowego W Belgii obaj tw�rcy zaanga�owali si� w dzia�alno�� publicystyczn�, formu�uj�c zr�by naukowego socjalizmu. Poszukiwali w nim obiektywnych przyczyn z�ego po�o�enia proletariatu. Marks zainspirowany by� filozofi� rozwoju dziej�w G.J.F. Hegla, przekszta�ci� j� jednak z idealizmu (pogl�du g�osz�cego, �e zmiany w historii s� zmianami �wiadomo�ci pewnego absolutnego ducha) na materializm historyczny. Oznacza�o to tyle, �e historia rozwija si� pod wp�ywem zmian zachodz�cych w �wiecie materialnym. To one s� przyczyn� zmian spo�ecznych, a nie cz�owiek je kszta�tuje. To doprowadzi�o do wniosku, i� o zmianie losu proletariatu (a najpierw o jego wytworzeniu) zdecydowa�a (i zadecyduje) zmiana stosunk�w produkcji. M�wi�c prosto, je�li proletariat przejmie �rodki produkcji od kapitalist�w, wed�ug praw rz�dz�cych rozwojem spo�ecznym, jego �ycie si� zmieni. Dla tak formu�owanej naukowej odmiany socjalizmu poszukiwali zwolennik�w i ram organizacyjnych. Wst�pili do Towarzystwa Demokratycznego oraz Zwi�zku sprawiedliwych. W 1847 roku Zwi�zek ten zosta� przekszta�cony w Zwi�zek Komunist�w, po tym, jak w czasie zjazdu wi�kszo�� jego cz�onk�w popar�a idee Marksa. Zrezygnowano z wp�yw�w socjalizmu utopijnego (widocznych cho�by w ha�le "Wszyscy ludzie s� bra�mi" ) na rzecz hase� walki klasowej zaczerpni�tych z socjalizmu naukowego ("Proletariusze wszystkich kraj�w, ��czcie sie"!). Mi�dzy innymi to zadecydowa�o o popieraniu ruch�w narodowo�ciowych w r�nych krajach, np. Wiosny Lud�w. Pocz�tkowo bowiem ruch mia� charakter organizacji narodowych. Program zosta� napisany przez Marksa i Engelsa i opublikowany w 1848 roku pod tytu�em "Manifestu Komunistycznego". Mo�na stwierdzi�, �e w tym momencie zako�czy�o si� kszta�towanie doktryny socjalizmu naukowego, zawiera� wszystkie jego tezy, wzbogacane potem bardziej szczeg�owymi analizami (dzie�a Marksa: "Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej", "Kapita�"). Juz w manife�cie gotowa by�a doktryna materializmu historycznego, opisuj�cego zmiany w spo�ecze�stwie przy pomocy opisu zmian �rodk�w produkcji. W historii trwa nieustanna walka klas o posiadanie �rodk�w produkcji (dos�ownie: historia wszystkich dotychczasowych spo�ecze�stw jest histori� walk klasowych) Ze zmian tych wynika zmiana systemu politycznego. Ca�e dzieje ludzko�ci podzieli� mo�na na szereg form ucisku. W czasie tworz�cego si� kapitalizmu klas� dominuj�c� sta�a si� bur�uazja. Wed�ug doktryny socjalizmu naukowego dominacja zawsze ma jednak dwie strony. Musimy pami�ta� o tym, �e opisywa� on rozw�j spo�ecze�stwa na zasadzie praw koniecznych, takich jak biologiczne. Dlatego koniecznym jest to, �e wraz z rozwojem kapitalizmu utworzy�a si� klasa proletariatu, stanowi�ca dla niego zagro�enie. W ka�dej sytuacji tworz� si� bowiem dwie sprzeczne si�y, z kt�rych jedna ulega pocz�tkowo wyobcowaniu, ale potem przejmuje �rodki produkcji. Dlatego pewnym mia�o by� przej�cie w�adzy przez wyobcowan� w kapitalizmie klas� robotnicz�. System ten jest wewn�trznie sprzeczny, gdy� ograniczenie w�asno�ci do niewielkiej liczby kapitalist�w, zawsze b�dzie powodowa�o konflikt z handluj�cymi w�asn� prac� robotnikami. Warto�� tej pracy spad�a przy tym tak drastycznie, �e Marks opisuje sytuacj� s�owami: Bur�uazja jest niezdolna do panowania, gdy� jest niezdolna do zapewnienia swemu niewolnikowi egzystencji bodaj w ramach jego niewolnictwa, gdy� jest zmuszona spycha� go do stanu, w kt�rym musi go �ywi�, zamiast by� przeze� �ywiona. Spo�ecze�stwo nie mo�e ju� istnie� pod jej panowaniem, tzn. - jej istnienie nie daje si� nadal pogodzi� ze spo�ecze�stwem. Dlatego upadek kapitalizmu jest konieczny. Ideologia Marksa nie proponowa�a jednak oczekiwania na dope�nienie si� historii, lecz apelowa�a a rewolucj� robotnicz�. Nie chcia�a pozostawa� jedynie w sferze teorii, lecz przyspieszy� jej spe�nienie: Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali �wiat. Idzie o to, aby go zmieni�, pisa� jeszcze w 1845 Marks w "Tezach o Feuerbachu". Dlatego cho� Manifest mia� by� programem pojedynczego zwi�zku, sta� si� has�em dla wielu organizacji robotniczych i podstaw� ich dzia�alno�ci. Manifest zawiera� r�wnie� opis proponowanego systemu ustrojowego, w kt�rym ma zosta� zniesiona w�asno�� prywatna. Manifest by� pierwszym sformu�owaniem komunizmu w jego pe�nej wersji. Ideologia Marksa, zgodnie z jego pogl�dami, przerodzi�a si� w praktyczn� dzia�alno�� "zmieniania �wiata". Sam uczestniczy� w tworzeniu I Mi�dzynarod�wki w roku 1864. Po�o�y�a pi�tno na historie wielu pa�stwa w wieku XX.
evedallas