Danuta Emiluta-Rozya, Halina Mierzejewska, Paulina Atys BADANIA PRZESIEWOWE DO WYKRYWANIA ZABURZE� ROZWOJU MOWY U DZIECI DWU-, CZTERO-1 SZE�CIOLETNICH Wy�sza Szko�a Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1995 KOMITET REDAKCYJNY WYDAWNICTWA WSPS Przewodnicz�cy � Jan Pa�czyk Cz�onkowie � Janusz Kostrzewski, Maria Nowicka-Kozio�, Andrzej Potocki, Stefan Przybylski, Jerzy Stochmia�ek, Gra�yna Walczak Sekretarz � Halina Zawistowska-Zacharewicz ft Opiniowali: Prof. dr hab. Andrzej G�ralski Prof. dr hab. Barbara Sawa Redaktor Urszula �api�ska ISBN 83-902710-2-8 � Copyright by Wydawnictwo Wy�szej Szko�y Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1995 Nak�ad 5000 egz. Ark. druk. 1. Papier offsetowy kl. III 80 g. Oddano do sk�adu 16.121994r. Druk uko�czono w kwietniu 1995r. Zam�wienie nr 1068/94. Drukarnia Oficyny Wydawniczej PW, ul. Kopi�ska 12/16, 02-321 Warszawa, tel. 23-39-77 Mowa, w�a�ciwy jedynie cz�owiekowi spos�b porozumiewania si�, jest te� warunkiem jego prawid�owego rozwoju psychicznego. Wszelkie zaburzenie rozwoju mowy u dziecka powoduje zaburzenie jego rozwoju psychicznego. Tylko wczesne zasygnalizowanie podejrze� i wczesne wy- krycie zaburzenia rozwoju mowy u dziecka, a nast�pnie szybka i skuteczna pomoc mog� zapobiec temu niebezpiecze�stwu lub chocia�by je zmniejszy�. Troska o to, aby nie dopu�ci� do komplikacji prowadz�cych do tragedii, obowi�zuje wi�c ka�d� matk�, wszystkich rodzic�w i opiekun�w dziecka. Trzeba przede wszystkim zdawa� sobie spraw� z tego, jakie mog� by� przyczyny nieprawid�o- wego rozwoju mowy. Wyliczamy okoliczno�ci, na kt�re nale�y zwr�ci� uwag�, poniewa� mo�e si� z nimi wi�za� podejrzenie o zaburzenie rozwoju mowy u dziecka: 1) w okresie ci��y matka przechodzi�a jak�� infekcj� (jak np. r�yczka, grypa, choroba odzwie- rz�ca, toksoplazmoza), zatrucie ci��owe lub inne, przyjmowa�a leki, dozna�a urazu mechanicznego lub psychicznego; 2) por�d przebiega� z powik�aniami (by� przed�u�ony, zbyt szybki, kleszczowy, stosowano vacuum, matka nie s�ysza�a pierwszego krzyku dziecka, dziecko by�o okr�cone p�powin�, zastoso wano cesarskie ci�cie); 3) ci��a by�a przenoszona lub dziecko urodzi�o si� przed czasem, ze zbyt ma�� wag�; 4) w czasie porodu lub bezpo�rednio po porodzie dziecko mia�o zaburzenie oddychania, kr��e nia (sinica), by�o w inkubatorze, mia�o siln� ��taczk�, urodzi�o si� w warunkach konfliktu serolo gicznego, mia�o zaburzenia metabolizmu; 5) kt�re� z rodzic�w lub dziecko jest dziedzicznie obci��one np. ki��, g�uchot�, zaburzeniami mowy, chorob� psychiczn�; 6) dziecko urodzi�o si� ze zniekszta�ceniami w obr�bie g�owy (twarzy, uszu, warg, j�zyka, podniebienia, nosogardzieli); 7) w okresie poporodowym dziecko przechodzi�o stany zapalne z wysok� temperatur�, przyjmo wa�o cz�sto leki, le�a�o d�ugo w szpitalu; 8) dziecko jest zaniedbane �rodowiskowo. Poza tym fakt, �e u dziecka w okresie niemowl�cym zachodzi podejrzenie o nieprawid�owe reakcje na zachowanie niewerbalne i werbalne os�b z otoczenia, powinien by� odkryty i obja�niony rodzicom. Wczesna fachowa pomoc logopedy i lekarza pozwoli zapobiec utrwalaniu si� stanu gro��cego zaburzeniem rozwoju mowy (a w konsekwencji nawet nieprawid�owemu kszta�towaniu si� osobo- wo�ci dziecka), a tak�e unikn�� ewentualnych b��d�w w dotychczasowym post�powaniu rodzic�w. W okresie kiedy u dziecka zaczyna si� ju� czynno�� m�wienia, wczesna fachowa pomoc pozwoli zapobiec np. wymuszaniu na nim powtarzania tych g�osek i wyraz�w, kt�rych jeszcze nie potrafi ono prawid�owo wym�wi�. Tego rodzaju b��dy wychowawcze mog� prowadzi� do zahamowa� w rozwoju psychicznym dziecka. Dlatego tak wa�ne jest proponowane przez nas zwr�cenie uwagi na ewentualne uwarunkowania zaburze� rozwoju mowy od pocz�tku �ycia dziecka, a tak�e prowadzenie bada� przesiewowych, s�u��cych wykrywaniu zaburze� rozwoju mowy, aby ka�de dziecko, kt�re tego potrzebuje, mog�o jak najszybciej dozna� w�a�ciwej pomocy. Oczywi�cie, d�u�sza obserwacja prowadzona przez logo- ped�, do kt�rego dziecko na podstawie wyniku badania przesiewowego powinno by� skierowane, mo�e te� doprowadzi� do ustalenia, �e jedyn� przyczyn� by�o w danej sytuacji tylko tzw. okresowe op�nienie rozwoju mowy. Poni�ej zamieszczony Tekst Badania Przesiewowego do wykrywania zaburze� mowy u dzieci dwu-, cztero- i sze�cioletnich zosta� przygotowany dla pedagog�w specjalnych, pedagog�w og�l- nych, psycholog�w i pracownik�w socjalnych jako niezb�dna pomoc, umo�liwiaj�ca wst�pn� selekcj� dzieci pod k�tem stanu ich rozwoju mowy. Podstaw� do selekcji badanych dzieci uzyskuje przez ocen� wynik�w badania � w podany prosty spos�b. Dla ka�dego wieku jest przewidziany odpowiednio dostosowany zestaw pr�b, stanowi�cy jedn� z trzech cz�ci tekstu. Cz�ci te s� zbudowane wed�ug tej samej regu�y, r�ni� si� zadaniami odpo- wiadaj�cymi poziomowi zdolno�ci do komunikacji s�ownej u dziecka 2-, 4- i 6-letniego. Na sche- mat ka�dej cz�ci sk�adaj� si� � poza analogicznie skonstruowanym wywiadem z opiekunami badanego dziecka � pr�by sprawdzaj�ce: 1) rozumienie polece� s�ownych, 2) zdolno�� wypowia- dania si�, 3) prawid�owo�� wymawiania d�wi�k�w mowy i wyraz�w, 4) budow� i sprawno�� aparatu artykulacyjnego. Instrukcja dotycz�ca realizacji badania jest poprzedzona wst�pem obja- �niaj�cym cel, zakres i warunki badania. Proponowany zestaw pr�b nie jest testem, nie wynika z okre�lonej teorii mowy i obowi�zuj�cej dla niej metodologii, nie s�u�y bezpo�rednio do wykorzystania wska�nik�w liczbowych i innych danych do prowadzenia bada� o charakterze naukowym. Zakres tematyczny pr�b wynika z wieloletniego do�wiadczenia specjalist�w pracuj�cych w kontakcie z dzie�mi nad usprawnianiem ich komunikacji werbalnej z otoczeniem. Wyrastaj�ca z tego do�wiadczenia wiedza harmonizuje z tre�ci� znanych og�lnie lektur z tej dziedziny. Nie jest natomiast dotychczas praktykowane stosowanie tej wiedzy w formie upowszechnionych bada� przesiewowych dotycz�cych stanu mowy w pocz�tkowym okresie jej rozwoju. Projekt nasz dotycz�cy tej wa�nej, podstawowej dla cz�owieka funkcji wype�nia luk� w zestawie bada� przesiewowych, obejmuj�cych dzia�ania s�uchu, wzroku, narz�du ruchu, og�lnego stanu somatycznego dziecka, wprowadzanych przez Instytut Matki i Dziecka. Wyniki proponowanych bada� przesiewowych umo�liwiaj� zakwalifikowanie ocenianego dziecka do jednej z dw�ch kategorii: 1) dziecko, kt�rego mowa na danym etapie rozwoju jest prawid�owa, nie wymaga pomocy logopedy; 2) dziecko, kt�rego mowa na danym etapie rozwoju jest nieprawid�owa, wymaga pomocy logopedy. Dla specjalist�w b�dzie istotny tak�e charakter stwierdzonych nieprawid�owo�ci w zakresie rozumienia polece� s�ownych, wypowiadania si�, wymawiania d�wi�k�w mowy, sprawno�ci aparatu artykulacyjnego. Dzi�ki odpowiednio wczesnemu wykryciu op�nie� rozwoju mowy b�dzie mo�liwe zapobiega- nie utrwalaniu si� i pog��bianiu ewentualnych zaburze� w komunikacji s�ownej. Badanie zosta�o sprawdzone przez student�w IV roku studi�w logopedycznych WSPS w ramach przedmiotu �Metody bada� logopedycznych" pod kierunkiem dr D. Emiluty-Rozya. BADANIE PRZESIEWOWE DO WYKRYWANIA ZABURZE� ROZWOJU MOWY U DZIECI DWULETNICH ^ CEL BADANIA Wst�pna ocena stanu mowy dziecka, umo�liwiaj�ca wykrycie przejawu ewentualnego zaburzenia rozwoju. W razie wykrycia takiego przejawu skierowanie dziecka do logopedy (po wyja�nieniu opiekunom dziecka konieczno�ci zg�oszenia si� do logopedy). ZAKRES BADANIA Stan mowy na danym etapie rozwoju zostanie oceniony na podstawie wynik�w badania doty- cz�cego: 1) rozumienia polece� s�ownych, 2) zdolno�ci wypowiadania si�, 3) prawid�owo�ci wymawiania d�wi�k�w mowy i wyraz�w, 4) budowy i sprawno�ci aparatu artykulacyjnego. Dane te uzyskuje si� w wyniku: wywiadu z matk� lub opiekunami dziecka, badania przeprowadzonego z dzieckiem. WARUNKI BADANIA Badanie to ma charakter orientacyjny, nie jest pe�nym badaniem logopedycznym. Przeprowadza je po uko�czeniu kursu �Elementy logopedii" (kurs w programie m.in. WSPS, Wydzia�u Pedagogi- ki UW) pedagog specjalny, pedagog og�lny, psycholog, pracownik socjalny. Osoby badaj�ce po- winny charakteryzowa� si� �atwo�ci� w nawi�zywaniu kontaktu emocjonalnego z dzieckiem. Badanie jest wykonywane w widnym, ogrzanym pomieszczeniu, kt�re nie rozprasza uwagi dziecka i nie budzi l�ku. Nie mo�na badania wykona� wtedy, kiedy dziecko p�acze, jest senne lub ma objawy infekcji. Przed badaniem nale�y nawi�za� kontakt z dzieckiem, pokazuj�c mu zabawki, np. lalk�, misia, samoch�d, kotka. W zale�no�ci od tego, kt�ra zabawka dziecko zainteresuje, stanowi ona podstaw� prowadzonego badania. Osoba badaj�ca zadaje pytania i podaje polecenia g�osem naturalnym, o �agodnym brzmieniu i nat�eniu. Badanie powinno mie� charakter zabawy z dzieckiem. PRZEBIEG WYWIADU Wywiad z matk� (opiekunk�) dziecka dwuletniego mo�e by� przeprowadzony w jego obecno�ci. Na wywiad sk�ada si� 5 pyta�: 1. Czy dziecko rozumie najprostsze, cz�sto wypowiadane polecenia s�owne? Oczekiwana odpowied�: TAK7NIE 2. Czy dziecko wypowiada spontanicznie zar�wno pojedyncze wyrazy, jak i potrafi je ��czy� w wypowiedzi dwuwyrazowe? Oczekiwana odpowied�: TAK/NIE 3. Czy wypowiedzi dziecka s� rozumiane przez osoby obce, nie tylko przez matk�? Oczekiwana odpowied�: TAK/NIE 4. Czy dziecko �pi z otwartymi ustami? Oczekiwana odpowied�: TAK/NIE 5. Czy daje si� zauwa�y� u dziecka jakie� nieprawid�owo�ci w sposobie gryzienia, �ucia, po�y kania pokarm�w? Oczekiwana odpowied�: TAK/NIE 10 Wyniki wywiadu Je�eli w wywiadzie odnotowano chocia� jedn� odpowied� �wiadcz�c� o istnieniu zaburze� mowy lub mo�liwo�ci ich wyst�powania, tzn. odpowied� �NIE" na kt�re� z pyta� 1, 2, 3 l...
jot_em18